19 eylül günü Doğu Halkları Sanat Müzesi’nin Kuzey Kafkasya Bölümü’nün Maykop’taki dalında «Канжальская битва. Мухадин Кишев» (Kanjal Savaşı.Қıŝ Muhadin) adlı bir sergi açıldı.
Bölüm müdiresi Kuşu Nefset, sergiyi görmeye gelenlerin dikkatlerini K’ış Muhadin’in (КIышъ Мухьадин ) başarılı yapıtlarına, Adıge ulusu-Kabartaylara ilişkin resimlerine yöneltti. Resimlerde Kabartayların vermiş olduğu savaşlar genişliğince ve anlaşılır bir biçimde, değişik renk tonları kullanılmış olarak sunuluyor.
- Ressamlar daha çok güzel doğa manzaralarını, natürmortları, değişik çiçekleri ve benzerlerini işliyorlar,- dedi Kuşu Nefset. – Ama ulusun yaşamış olduğu olaylar, savaşlar ve zorluklar önemsenmeyebiliniyor. Yetenekli bir ressam olan K’ış Muhadin kendi Ulusunun tarihine yöneldi, tablosu da Kabartayların Kırım Tatarları ve Türklerle yaptığı savaşı ele alıyor. Kişisel kanaatime göre, tarihsel birer çekirdeği bulunan bu resimler ölümsüz değerde resimler.
K’ış Muhadin’in sergide yer alan büyük bir tablosu büyük bir tarihsel olayı yansıtıyor. K’ış Muhadin 7 yıl önce Maykop’a gelmiş ve müzemizde büyük bir sergi açmıştı. Muhadin tablolardan birini Adıgey adına seçmesini Kuşu Nefset’e söylemişti, Kuşu Nefset de bu ilginç ve büyük tabloyu seçmişti, bu tablo şimdi müzemiz fonunda.
Bu büyük sanat yapıtının doğuş nedenini, anlattığı olayı ve taşıdığı sanatsal değeri öğrenmek isteyenler, sanatseverler sergiye geldiler, gelmeye de devam ediyorlar.
“Kanjal Savaşı” tablosu
Bu tablo Rusya Federasyonu onursal ressamı K’ış Muhadin’in yapıtı, Rusya Akademisi ‘nin Sanat Akademisi Bölümü mensubu (Kuşu Nefset’in dediğine göre, Adıge ressamlar içinde tek akademisyen K’ış Muhadin’dir), Kabardey-Balkar Cumhuriyeti ulusal ressamı, Rusya-İspanya çevrelerinde tanınmış bir yetenek, Rusya ve Avrupa’da değer verilen biri.
“Kanjal Savaşı” tablosunu K’ış Muhadin 2008 yılında tamamladı, tablo 1708 yılında Kabartaylar ile Kırım Tatarları arasında yapılan savaşta Kabartayların kazandıkları zaferi işlemiş.
Böyle bir tabloyu yapma işi sıradan bir iş değil, işe başlamadan önce resmin konusunu öğrenmek için K’ış Muhadin belgeleri tarayıp inceledi, olayın geçtiği yöreye gitti, herşeyi kavramaya çalıştı.
Birçok örnekten yararlanan ressam Rus klasiklerinde yer alan askeri düzen, birlik resimlerini inceledi, yeryüzü grafik sanatı örneklerini gözden geçirdi. Bu örneklere doğu halklarına özgü görüntüleri ve ulusal sanatla bağlantılı olarak halı dokuma sanatını, dekorasyonunu resmine kattı. Bütün bunlar tabloda sunduğu savaş görüntülerinin yansıtılmasında son derece yararlı renkler oldular: Korkutucu karabulutlar, heybetli Elbrus (Oşhamafe) Dağı, Tatar ordusu, yanan atlar, uçurumlardan yuvarlanan Tatar atlıları ve bunları önüne katıp kovalayan Kabartay atlılarını görebiliyorsunuz. Resimde ordu komutanlarının karşılaşmaları, mübareze, güç yarışmaları da verilmiş. Er Meydanında I. Kaplan Giray (Къэплъан-Джэрый) ile Kabartay beyi (pşı) Kurğoko Hatokşıko (Atejıko) karşı karşıya gelmiş.
Resmi değerli kılan özellik, Kabardey tarihinde yer almış olan en belirgin olayı sunmuş olması değil sadece. Vurgulanması gereken nokta, bu son on yıllarda Rus ve dünya sanat kültüründe bu gibi özneleri (süjeleri), tarih-savaş temelli yapıtları işleme konusunda bir duraklama, bir yavaşlama durumunun yaşanması, sosyal ve tarihsel sorunların ele alınmalarının azalmış olmasıdır.
Tarihsel olayın kendisi
Kancal Savaşı - Gece Baskını biçiminde 1708 yılında yaşandı, Kabartaylar pşı (beyleri) Kurğoko Atejıko komutasında Kırım Hanı I. Kaplan-Giray komutasındaki Kırım Tatarları ile Türklerden oluşma bir orduyu bir gece baskınıyla yok etmişti. Olay buydu.
2013 yılında Rusya Bilimler Akademisi’nin Tarih Enstitüsü konuyu ele aldı ve bir sonuca bağladı, Kancal Dağında yapılan bu savaşın “Kabartayların, Balkarların ve Osetlerin ulusal tarihinde önemli bir yer tuttuğunu” açıkladı.
Savaşın nedeni Kabartayların Kırım Hanı ile Osmanlı Sultanı’na haraç vermeyi reddetmiş olmaları. I. Kaplan-Giray komutasında Kırım Tatarları ve Türklerden oluşma 20 bin kişilik bir ordu Kabartaylara boyun eğdirmek için Kabardey toprağına geldi. O sıralar yürürlükte olan - 1700 yılı - İstanbul Antlaşmasına göre, Rusların savaşa katılma ve karışma yetkileri yoktu. Bu nedenle Tatarlar sayıca az olan Kabartayları kolayca yenebileceklerini umuyorlardı.
Anlatılara göre, savaşa başlamadan önce Kabartaylar düşmanın bulunduğu yönde ateşler yaktılar, ardından 7 bin atlı birden hücuma geçti. Bu tür bir savaş taktiğini veren kişi Kazaneko Cebağ idi. Türk-Tatar ordusu tek bir gecede mağlup edildi. Komutanları bir grup asker korumasında kaçtı. Bazı kaynaklara göre düşman ordusu 11 bin kayıp (ölü) verdi.
Kancal Savaşı ulusal tarihte, anılarda “Kırım Savaşı” ya da “Kanjal Savaşı” biçimlerinde yer aldı, bu olay Kabartayların askeri tarihindeki en parlak başarılarından biridir. Kabartaylar bu savaşla zafer ve özgürlük kazandılar. Kırım Hanlığı yediği bu ağır darbe sonucu uzunca bir süre toparlanamadı, kendine gelemedi.
Bu anlatılanlardan çıkarılacak sonuç, Kancal Savaşı’nın büyük bir tarihsel önemde olduğu, boyutu ve şiddeti ile dünyadaki diğer savaşlardan daha küçük boyutlu bir savaş olmadığı, dünya tarihinde önemli bir yer tuttuğu gerçeğidir.
Elbrus Dağı (Oşhamaho) eteğinde gerçekleşen bu savaş ulusun yaşam biçimini değiştirdi, Kabartaylara özgürlük (şhafitnığe) getirdi. Bu da Rusya’ya daha fazla yakınlaşma olanağını sağladı. Bu zafer Rus-Kabartay dostluk bağının pekişmesi konusunda büyük bir adım oldu.
Kuşku duyulmayacak olan şey, ünlü ressam K’ış Muhadin’in bu savaş olayını – Kanjal Savaşı olayını – gerçekçi bir biçimde, savaş kargaşasını da değişik renk tonları kullanarak belirgin bir biçimde gözler önüne sermesi, savaş ateşini tüm canlılığıyla yansıtmayı başarmış olmasıdır. Bu büyük tarihsel tablo, Adıgelerin (Çerkeslerin) tarihinin bir sayfasını oluşturuyor.
