Beçmırze Janhot oğlu Kuşıkupş (Kuşıku), Büyük Kabardey yöresinde yaşayan Adıgelerin sonuncu büyük beyi (пщы уэлий/ ‘büyük prens’) idi. Beçmırze aile adını alanlar Pşıapşıko Kazıy soyundan geliyor. Kazıy’ın oğlu Jambolet’in altı oğlu vardı: Teterĥan, Şoleĥu, Dolet-Cerıy, Betoko, Kaysın ve Yelmırz.

Tarihçilerin verdikleri bilgilere göre, Beçmırze (Bekmurza) soyadını alan ilk kişi Teterĥan’dır (Tatarkhanov). Rusya’ya hizmet eden Beçmırze kardeşler Rus Ortodoks Kilisesi kitabında ve Rusya soyluları defterinde “Bekoviç-Çerkasskiy” soyadıyla kayıtlıdır. Beçmırze’nin oğullarının Rusya Çarlığı’na hizmet etmeleri bağlamında başkomutan (generalissimus) Mihail Alegukoviç Çerkesskiy’in bir dahlinin (etkisinin) bulunmadığı söylenemez. Kaytıko Beçmırze’nin en büyük oğlu Teterĥan’ın doğduğu yıl kesin olarak aydınlatılmış değil, ancak yaşamına ilişkin yazılı bilgiler Rusya tarihinde bulunuyor ve oralardan aktarılıyor. Bu yazılarda da Teterĥan’ın yaşamına ilişkin verilen bilgiler yeterli değildir, ancak çözüme kavuşturduğu birçok sorunu da öğrenebiliyoruz.

Örneğin, eski kayıtlarda, 1711 yılında Kırım Hanlığı ordusunun Kuban’ın ötesinde bozguna uğratıldığı, Teterĥan’ın da Adıge (Kabartay) süvari birliği içinde yer aldığı yazılıdır. 1732 yılında Büyük Kabardey’in büyük beyi (пщы уэлий) Mısost oğlu İslambeç öldü, Teterĥan Büyük Kabardey’in büyük beyi oldu. 1736 yılında Rus-Türk Savaşı patlak verdiğinde, Teterĥan, Rus ordusunun yardımına iki bin atlı gönderdi. 1737 yılında Teterĥan’ın kuzeni (vınekoş) Kaytıko Aslanbeç Rus Çarına gönderdiği şikâyet yazısında oğlunun Türkleri desteklemekte olmasından yakınıyordu.

O dönemler Rus kalesi Tarki ateşe verilmişti. Aslanbeç, yangının Teterhan’ın emriyle çıkarıldığını Çar’a bir yazıyla jurnalleyince, büyük bey/ Teterhan korkup Astrahan’a kaçtı ve orada saklandı. Aslanbeç de Mısostların desteğini alarak Büyük Kabardey’in büyük beyi (pşı veliy) oldu. Bir süre sonra Rus Hükümeti tarafından bir arabulucu yollanarak Teterhan’ın Aslanbeç’le barışması ve onun yanına dönmesi sağlandı.

Teterhan kuzeninin yanına döndükten sonra, düz ovaya yerleşti ve kısa süre sonra da öldü. Geride adını yaşatacak üç oğul bıraktı: Kurğoko, Janhot ve Mısost. Öte yandan Beçmırze Teterhan’ın küçük kardeşi Dolet-Ceriy, kendi sülâle adını Kafkasya dışına da yaydı ve Rusya tamamında tanınan bir ad olmasını sağladı. Dolet-Ceriy’in bu başarıyı nasıl elde etmiş olduğu günümüze değin araştırılmış değil, ama Dolet-Ceriy, Beçmırze sülâlesi dışında, bütün bir ulusu (Kabardeyleri) bir araya getirmeyi, uyum sağlamayı ve bu güzel geleneği topluma bırakmayı başardı. Beçmırze soyadını (унагъуэцIэ) taşıyanlar içinde ilk olarak Dolet-Ceriy’in adı, Rus Ortodoks Kilisesi kitabına ve Rusya büyük soyluları (уэркъышхуэхэ) defterine Bekoviç-Çerkasski soyadı ve Aleksandr adı ile yazıldı.

Başka bir yerde Bekoviç-Çerkasskiy adına 1708-1709 yıllarında I. Petro’nun (Deli Petro) gemicilik eğitimi için İtalya ve Hollanda’ya gönderdiği soylu (уэркъ) gençler listesinde rastlanıyor. Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy okul dönüşü I. Petro’nun emriyle Preobrajenskiy Alayı’nda hizmete başlıyor. 2 Haziran 1714’te deniz teğmeni olarak, Çar’ın istihbarat subayı oluyor.

O sıralar Çar’a bir bilgi geliyor, Çar’a Hazar Denizi ötesinde Amuderya Irmağı yöresinde Hive Hanlığı’nda kumdan altın çıkarılmakta olduğu haberi veriliyor. Çar, bu ağır görev, araştırma için gönderilecek birliğin komutanlığına Dolet-Ceriy’i, yani Aleksandr Bekoviç Çerkasskiy’i getirdi. Bu genç komutan o sıralar Ruslar tarafından pek bilinmeyen bir yere gitmekle görevlendirilmişti. Dolet-Ceriy altın çıkarılan yeri öğrenme dışında, eski Hint Yolunu bulmakla da görevlendirilmişti. 1715 yılında Aleksandr Bekoviç-Çerkasskiy Astrahan’a ulaşıyor ve araştırmalara başlıyor. İlk önce İran’a ait Hazar kıyısındaki kaleleri tespit ediyor, gemi seyir yollarını ve limanlarını gösteren bir Hazar Denizi haritası çiziyor. Böylece ilk bilimsel Hazar Denizi haritası Rusya’nın eline geçmiş oldu. Aleksandr 1717’de Hive Hanı tarafından dostça karşılandı ve ağırlandı, ancak gece uykuda basıldı ve yanındaki beş yüz kişi ile birlikte katledildi. Aleksandr Rusya ordu başkomutanlarından Mareşal Galitsin Boris’in kızı Marf ile evliydi.

Aleksandr’ın ardından çok geçmeden Marf da öldü. Marf’ın cesedi Hazar Denizi’nden çıkarıldı, ama ölüm nedeni ayrıntılı olarak yazıya geçirilmedi. Rus bilim araştırmacısı ve subayı Bekoviç-Çerkesskiy ile Marf’tan geriye iki oğul kaldı. Ağabey Aleksandr Aleksandroviç Rus ordusunda albay iken bekar öldü. Babasının anısına Penza oblastında bir köye Bekovo adını verdirmişti.

Bu köy büyümüş, gelişmiş olarak günümüzde de ayakta. Küçük kardeş Aleksandr Aleksandroviç Bekoviç-Çerkasskiy de Rus ordusunda çalıştı. Aleksandr Aleksandroviç, St. Petersburg valisi Milgunov’un kızı ile evlendi. Aleksandr ile Natalya’nın beş oğlu oldu. En büyükleri ile küçüğü orduda subay oldular. Aleksandr Aleksandroviç’in ikinci oğlu Petr Aleksandroviç Bekoviç-Çerkasskiy bekar bir albay olarak dünyadan ayrıldı. Aleksandr Aleksandroviç Bekoviç-Çerkasskiy’in üçüncü oğlu Dmitriy Aleksandroviç Simbirsk ili valisi idi.

Dmitriy’in devlet danışmanlığı (tuğgeneral) da vardı. Dolet-Ceriy’in küçük kardeşi Yelmırze (Elmurza Bekoviç-Çerkasskiy) ağabeyi gibi ömrünü Rus ordusuna hizmetle geçirdi. Araştırmacılar Yelmırze’nin 1698 yılında doğduğunu bildiriyorlar. Rusya’daki yaşamlarına ilişkin yeterli belgeler yoktur, ancak çoğu bilim insanı, onun 1720-1721 yıllarında St. Petersburg’da öğrenim gördüğünü tahmin ediyorlar. 1722 yılında asteğmen, ardından teğmen oluyor.

I. Petro (Deli Petro) teğmen rütbesini ona vermişti. O andan başlayarak Yelmırze’nin yaşamı daha iyi izlenebiliyor. Aynı yıl Yelmırze Çar’ın refakatinde İran Seferine katıldı.

1727 yılında Yelmırze yarbay (подполковник) oldu. 1731’de Albay oldu. 1737’de Terek-Kizlyar (Kızılyar) askeri hat komutanı yapıldı. Belgelerden anlaşıldığına göre, kendisine 1300 ruble para, 50 çeyrek çuval un, 100 kova şarap tahsis edilmişti.

15 temmuz 1744’te Rus ordusunda tuğgeneral oldu. Rusya’nın Türkiye (-Osmanlı Devleti-), İran ve Kırım ile yaptığı savaşlara katıldı. 1763 yılında Rusya İmparatoriçesi II. Yekaterina’nın yanında bulunuyordu. Yelmırze 1765 yılında vefat etti. Üç büyük oğlu Rusya’nın sınır hatlarında (müstahkem hatlarda) görev yaptılar. Büyük oğlu Dolet-Ceriy kaptan (yüzbaşı), Temır-Bolet ile Yınal’ın da teğmen oldukları belgelerde yazılı.

Yelmırze’den büyük oğulları dışında çocuk yaşta beş oğul daha kaldı, ağabeyleri onları yetiştirmek ve okutmak üzere yanlarına almışlardı. General Yelmırze’nin oğlu Temır-Bolet 1773 yılında Kızılyar’daki Tatar, Çeçen-İnguş ve Adıgelere (Kabartaylara) yönetici komutan olarak atandı. Temir-Bolet 1775’te öldü, görevi kardeşi Aleksandr Nikolayeviç Bekoviç-Çerkasskiy’e (Kaspolet) verildi. Aleksandr Nikolayeviç, Mudar-Konçakova Lübov Andreyevna ile evlendi ve dört çocuğu oldu.

En büyükleri Aleksey, ikincisi Fedor (Tembot), üçüncüsü Yefim, en küçüğü Aslanbeç adını aldı. Aleksandr Nikolayeviç Bekoviç-Çerkasskiy (Kasbolet Yelmırze oğlu) 35 yıl görev yaptı. Albay olarak, dört çocuğunu yetim bırakarak dünyadan ayrıldı. Aleksandr Nikolayeviç’in ikinci oğlu Tuğgeneral Fedor (Tembot) Aleksandroviç, dünya durdukça unutulmayacak ölçüde Adıgelere zulüm yaptı, yıkım getirdi. 1825 yılında kışın en dondurucu, zemheri ayında Karemırze Aliy’in köyünü basıp ateşe verdi. Soydaşları Fedor Aleksandroviç’i bu yönüyle hafızalarından silemiyorlar.

Fedor çocuksuz olarak 1833 yılında öldü. Belirtelim Kafkasya’daki beylerin (pşı) en zengini Fedor Aleksandroviç idi. Günümüz Çeçenleri, İnguşları ve Osetlerinin barındığı dağ etekleri, eksiksiz olarak Fedor Aleksandroviç Bekoviç-Çerkasskiy’e aitti. Eski belgelerden anlaşıldığına göre, Fedor’un 100 000 desyatin (1 desyatin=10 dönüm; bir milyon dönüm) gibi müthiş bir arazisi vardı. Fedor’un kardeşi Aslanbeç 1794 yılında doğdu, Fedor’dan iki yaş küçüktü. 1869 yılında öldü. Kardeşi Fedor gibi Yefim Aleksandroviç de Rusya’nın kenar/ sınır hatlarında görev yaptı. Albay rütbesiyle ordudan ayrılıp Dağıstanlı Kumukların beyi (pşı) Taymazov’un kızıyla evlendi.

Yefim’in eşi belgelerden anlaşıldığına göre, Belokhina Akhtarovna idi. Yefim’le Belokhina’nın dört çocuğu oldu. En büyükleri P’erıskan (ПIэрыскъан/ Pruskan, kız), ikincisi Kaytıko (Viktor), üçüncüsü Yelmırze (Nikolay), dördüncüsü Aslanbeç-Nikolay. Yefim’in ailesinden haç takmayan tek kişi kızı P’erıskan idi. P’erıskan Hıristiyan dinine geçmedi, Müslüman kaldı, Büyük Kabardey’de yaşayan bey (pşı) sülâlelerinden Navırzalara gelin gitti. Fedor’un bütün mülkü ve 100 000 desyatin (1 milyon dönüm) arazisi Yefim’e kaldı.

Fedor Aleksandroviç’ten Yefim’e kalan arazi, bir süre sonra Rus Hükümeti tarafından satın alındı ve dağlık arazide dağınık halde yaşayan topluluklara: Çeçen, İnguş, Oset, Kazak ve Rus çiftçilere dağıtıldı. Beçmırze Teterhan’ın küçük kardeşi Betoko Kabardey’in büyük beyi (pşı veliy) olmuştu. Büyük Kabardey’in sonraki, sonuncu büyük beyi Janhot oğlu Kuşıkupş oldu. Beçmırze Kuşıkupş Teterhan’ın ikinci oğlu Janhot’un çocuğuydu. Beçmırze Janhot oğlu Kuşıkupş, belgelere göre, 1822 yılına değin Kabardey’in büyük beyi (pşı veliy) olarak kaldı (Bekmurzin oğlu Janhot’un oğlu Prens Kuçuk/ Бекмурзинского рода Жанхота сын князь Кучук ).

Daha geç tarihli - Rusça- yazılarda adı “Kuçuk Jankhotov” olarak geçiyor. Kuşıkupş’ın babası bey soyundan geldiklerini kütüğe yazdırmak istiyordu. Kuşıkupş 1758 yılında Küçük Kabardey’in Beçmırzekhe (Beçmırzeler) köyünde doğdu. O sülâle adını taşıyanların hepsi gibi Kuşıkupş da Rus ordusunda görev aldı. 1787-1788 yıllarında Adıge soylu Tuğgeneral Goriç komutasındaki birliğin içinde Şeyh Mansur’a karşı yapılan operasyonlara katıldı. 1795 yılında Kuşıkupş binbaşı (секунд-майор) oldu. 1796’da yarbay (подполковник) yapıldı. Bir yıl sonra da albay oldu. 1805-1807 yıllarında Rus Hükümetinin Kafkasya’daki görevli komutanları Büyük Kabardey’de çok sayıda insanlık suçu işlediler.

O dönemde Haţoĥuşoko Adıl-Ceriy grubu Büyük Kabardey ahalisi için “şeriatı” (İslam hukukunu) getirmek istiyordu. General Medem Müslüman din kurallarını savunanlara, şeriatçılara karşı “mücadele” bayrağı açarak 200 köyün mülküne el koydu, köyleri ateşe verdi. Her şeyden önce, 1806 yılında Kabardey büyük beyi (pşı veliy) Kaytıko Hamırze vefat etmişti. Hamırze’nin çocukları pşı veliy (büyük bey) olmayı kabul etmediler, “hacret” (sığınmacı) olarak Kuban Irmağı ötesine –Çerkesya’ya- gittiler. O sıralar Kuşıkupş, General Medem’in “şeriat” isteyen insanlara karşı başlattığı operasyonlara katılmak istemediği için ordudan ayrılıp kendi köyü Psıgonsu’ya çekilmişti.

1809 yılında Rus generalleri ile Kabardey’de kalmış olan soyluların (уэркъхэм) ortak kararıyla Kuşıkupş Büyük Kabardey’in büyük beyi (pşı veliy) olarak seçildi. Kuşıkupş elinden geldiğince, dürüst bir biçimde Rusya Devleti’ne hizmette bulundu. 1817 yılında Yermolov başkanlığındaki bir Rus elçilik heyetine katıldı. Kabardey’deki Rus güvenlik temsilcisi Griboyedov bu Adıge büyük beyini yakından tanıyordu. Delposso İ.P, General Bulgakov S.A, General Rtişev ve daha birçok kişi onu tanıyordu. Digorlu- Osetleri Rusya’ya bağlayanlardan biri de Kuşıkupş idi. Yermolov kendisine çok değer veriyordu. Ancak çocukları Kuşıkupş gibi düşünmüyorlardı. Üç oğlu da ülkenin bağımsızlığı için mücadele etmeyi yeğliyordu. Büyük oğlu hicret eden (sığınmacı) Kabardeylerle birlikte Kuban nehrini geçerken boğuldu. İkinci oğlu Gumkale (Georgiyevsk) yakınında Ruslar tarafından öldürüldü.

1822 yılında Çar, Büyük Kabardey’de Rus “yasalarının” uygulanmasını, yöre sorunlarının, nikâh ve diğer gündelik işlerin Rus yasalarına göre yürütülmesini buyurdu. Bu arada Kaberdey büyük beylik kurumunu (pşı veliyiğer) kaldırdı, onun yerine yeni “yürütme ve yargı kurumları” getirildi. Kabardey yargıçlarının başına, Yermolov’un ricası üzerine Kuşıkupş getirildi ve ölünceye değin baş yargıç olarak kaldı. Kuşıkupş’ın en küçük oğlu Jambolet, Kabardey’i altüst etmiş olan Rus ordusuna karşı kesintisiz direnişte bulunanların arasındaydı.

Bu gibi direnişçiler, 1825 yılında Kabardey’i çevreleyen arazide Soldatski, İzvestıy Brod, Proçnıy Okop, Vremennıy post Rus kalelerine sık sık saldırılar düzenliyorlardı. Ruslar Jambolet’i ele geçirmek, yok etmek istiyorlardı, bu hacret beyini (пщы дзэпщ хьэжрэтыр) nasıl ele geçirebileceklerinin planını, tezgâhını General Velyaminov kurdu. General Velyaminov Kabardey büyük beyi ile oğlu Jambolet’in birlikte mutlaka Nalçik kalesine gelmeleri gerektiği kararı çıkardı. Kuşıkupş General Velyaminov’un emrine uyarak kaçak (hacret) oğlunu buldurdu, Eylül 1825’te Nalçik kalesine gelmesini sağladı.

Büyük bey doğruca generalin yanına alındı, Jambolet’e, generalin korumaları, kural olarak generalin yanına silahsız olarak girmesi gerektiğini, silahlarını bırakmasını, aksi takdirde generalin yanına bırakılmayacağını söylediler. Jambolet silahlarını bırakmayı reddedince, durum Kuşıkupş’a bildirildi. Kuşıkupş oğluna silahlarını korumalara teslim etmesini söyledi, Jambolet babasını dinlemedi, kılıcına asıldı. Bunun üzerine askerler ateş edip Jambolet’i öldürdüler. Kuşıkupş’ın son çocuğu Jambolet babasının gözleri önünde can verdi.

Kuşıkupş’ın kızı Ĥımsad’ın eşi, menkıbede (ğıbzeĵ) anlatıldığı gibi düğün gecesi öldürülmüş değil. Talustenlerin oğlu ile Ĥımsad birkaç ay birlikte yaşadılar, kocası Kuban ötesine (-Çerkesya’ya-) sığınan Kabardeylere yardım ederken Batalpaşinsk kalesi (-şimdi Çerkessk kenti-) yakınında öldürüldü. Ĥımsad dul kaldı, Rus ordusunda Kuşıkupş’ın yanında çalışan ve yüzbaşı olan Nogay beyi (нэгъуеипщ) Tuğen Beslen ile evlendirildi. Menkıbede anlatıldığına göre, Kuşıkupş’ın bu kızı yabana atılır biri değildi, birkaç dil biliyordu. Rus Çarı’nın Kabardey’e dayattığı yeni yaşamın ne olduğunun bilincindeydi. Ayrıca Beçmırze soy adını taşıyanların sahip olduğu Tanrı vergisi üstün sezgi gücü olan akıllı ve zeki bir kadındı. Belgelerde, Ĥımsad’ın Rus yasasına göre Tuğen Beslen’den boşandığı, miras payını alarak, dul olarak 1860 yılında Türkiye’ye göç ettiği yazılıdır. Kuşıkupş 1830 yılında öldü, Psıgonsu (şimdi Çerek) köyündeki aile kabristanında atası/ dedesi Teterĥan’ın yanına gömüldü.

Beçmırze soy adını taşıyanların sonuncusu, tarihi kayıtlara göre, Yefim (Aslanbeç) Aleksandroviç’in oğlundan torunu Fedor Nikolayeviç Bekoviç-Çerkasskiy’dir. Rus ordusunda tuğgeneral olarak bulundu. Fedor Nikolayeviç’in doğum tarihi belgelerde değişik yazılı. Biri 14 mayıs 1870’de doğmuş diyor, başka yazılarda da 1872 doğumlu olduğu yazılıyor. Ama bütün belgelerde onun Kızılyar (Кизляр) köyünde doğmuş olduğu yazılı.

1903 yılında Elizabetograd subay okulunu bitirip subay oldu. Rus-Japon Savaşına başından sonuna değin katıldı. Japon Savaşından yine ordu subayı (войсковой старшина) olarak döndü. Birinci Dünya Savaşına Tatar Süvari Alayı komutanı olarak katıldı. 1916 yılında tuğgeneral oldu, Birinci Kirasirski (Кирасирскэ) Alayı komutanı yapıldı.

1917 yılında Adıge Süvari Birliğini (Дикая дивизия) kuranların arasında bulundu. 1918’de “Dikaya Diviziya” (Vahşi Tümen) içindeki 2 inci Çerkes Süvari Tugayı komutanı oldu. Mart 1919’da korgeneral (генерал-лейтенант) oldu ve Vrangel’in karargah hizmetinde bulundu. 1921’de Beyazordu yenilince Paris’e yerleşti. Fedor Nikolayeviç Müslüman dinine dönüş yapmış olarak 16 aralık 1953’te öldü. Cenazesi Paris yakınındaki “Bobigny” adlı Müslüman mezarlığına defnedildi. Fedor Nikolayeviç Vladikavkaz’da yaşayan Ajiy Zabıt’ın kızı Necifet ile evliydi. Çocukları olmadı. Kız 18 mayıs 1890’da Vladikavkaz’da doğmuştu. Necifet 9 mart 1979’da öldü ve kocasının yanına gömüldü. Janhot oğlu Kuşıkupş sülâle adını taşıyan kişilerin öyküsü de böylece kapanmış oldu.

Çerkes kheku, 19 Ağustos 2017