Tarihsel mirasımıza sahip çıkmazsak, başkaları yağmalar.
8 Temmuz 2011
Tev Aslan
Ulusun tarihini daha iyi öğrenme konusunda arkeologlara birçok iş düşüyor.Bu düşünceyle Adıg’e Cumhuriyeti Ulusal Müzesi bilim uzmanı,Adıg’ey’in ünlü arkeologu Tev Aslan ile bir görüşme yaptık.
- Adıg’e Cumhuriyeti’nin arkeoloji düzeni iyi değil,- diyor Tev Aslan.- Geçikirsek,kayıplarımız iyice artacak.
- Niye böyle kaygılı konuşuyorsunuz?Geçtiğimiz günlerde Adıg’ey’in Şevgen rayonu Çernışev köyü kurganının (Iуашъхьэ) yağmalanmış olması mı size böyle konuşmaya itiyor?
- Uzun bir süreden beri beni üzen bir konuda yarama parmak basmış bulunuyorsunuz.Bu nedenle içimdekileri açıkça ortaya dökmek istedim.
- Arkeoloji ve ulusal mirasa/geçmişe ilişkin olarak yıllarca çalışarak hazırlamış olduğun kitabın bugünlerde Maykop’ta piyasaya çıkmış olacak.
- Nurbıy, çalışmalarıma ilgi duyman hoşuma gitti,galiba ikimiz iyi anlaşacağız.Bu buluşmamız birilerini kötülemek için değil.Adıg’e Cumhuriyeti arkeolojisini ele alış biçimimiz değişmeli.Bu işi şimdi gerçekleştirmezsek,yarın geç kalmış oluruz.
- Adıg’e gelenek ve görenekleri içinde en önem verdiğiniz şey, geçmişe ilişkin bir bilincimizin olması (шIэжь тиIэн) olabilir mi?
- Ulusumuzun en iyi özelliklerinden biri, hayattaki yaşlılarımız dışında,aramızdan ayrılmış olan nine ve dedelerimizi,atalarımızı da saygınlamayı sürdürüyor olmamızdır.Adıg’eler mezarlıkları sürekli korumuşlardır. Atalarımızın yattığı kurganları bizden öncekilerin tahrip etmeleri gibi bir geleneğimiz hiç olmamıştır. Ulusal mirasımızın daha iyi tanıtılmasından yanayım.
- Arkeolojimizin yeterince yazılmamış olduğu biliniyor, bu konuda ne dersiniz?
- Arkeolojiyi yazmak kolay değil. Batı Kafkasya’da 5 bin yıl öncesinden kalma 2 500’den çok İsp evi (dolmen) bulunuyordu, şimdilerde bu sayı 100’e düştü. Rus- Kafkas Savaşı’ından bu yana tarihimizi boşlamış durumdayız.İsp evleri, tarihsel mirasımız ve tüm zenginliklerimizi başkalarınca yağmalıyorlar.
- Biliminsanlarımız tarafından kazılan ya da kaçakçılar tarafından yağmalanan - kaçak kazılan- kurganları (Iуашъхьэ) karşılaştırdığınız durumlar oldu mu?
- Biliminsanları tarafından kazılan ve bilim dünyasına kazandırılan çalışmalar avuç içi tutarında ise, kaçakçıların kazıdıkları ve çaldıkları şeyler koca bir tır dolusu sayılır. Ata mirasına gereken değeri vermiyoruz. Eski tarihimizi inceleyen biliminsanı sayımız çok az. Buna karşılık ulusumuzu önemsizleştirmek, basit bir toplum imiş gibi göstermek için yazı yazılanlar az değil. Kurganlarımız önceleri kazma ile kazılıyordu, şimdilerde iş makinalarını kullanıyorlar.
- Çernışev köyünde nasıl bir manzara ile karşılaştın?
- Koca bir iş makinası getirdiler, koca kurganı da birkaç günde kazıyıp düzlediler. Kazı işine köy yönünden başlamadılar. Kır yönünden başlayarak kurganı (höyüğü) yardılar ve ilerlediler. 20 metre genişliğinde ve 50 metre uzunluğunda bir alanı dümdüz ettiler. Mezar odasına ulaşıp içindeki eşyaları aldılar, ardından mezarın üzerini toprakla kapatıp gittiler.
- Kaçakçılar tarafından kazılan kurganları takip işi o kadar zor birşey mi?
- Gerçek,bir arkeologu atlatmak olanaksızdır. Her türlü arkeolojik bulgunun incelenmesi, kayıt altına alınması ve bilim dünyasının ilgisine sunulması gerekir. Çernişev’de bulunan bulguların ne olduğunu bilemiyoruz. Arkeolog tarihin ve bilimin hizmetindedir. O köyde kazı yapanların ulusumuzu aşağıladığı ve geçmişimizi, tarihsel mirasımızı çaldığı, Adıg’e ulusuna büyük bir zarar verdiği kuşkusuzdur. Adıg’e, ata toprağını yağmalayanların önüne geçmemiz gerekiyor.
- Ulusumuz tarihine sahip çıkacak ve onu koruyacak bir güçte değil midir?
- Biliminsanlarımız var, ancak Adıg’ey’de kaç yetişmiş arkeologumuz var ki? Genç arkeologumuz ise hiç yok. Yabancılar cumhuriyetimize gelip kazılar yapıyorlar. Ellerinde kazı izinleri de bulunuyor, ama o gibi kişilerin cumhuriyetimize bir faydalarının olduğu kanısında değilim.
- İvedi bir çözüm yolu bulunamaz mı?
- Başka yerlerden Adıg’ey’e gelen kazı ekipleri içinde cumhuriyetimizi temsil eden kişiler de yer almalı. Arkeolojik bulguların ortaya konması, gizlenmemesi ve kaçırılmaması gerekiyor. Çernışev’deki kazıya katılmadık, haberdar da olmadık. İlçe ve köyler düzeyinde kurganları izleyecek kişiler görevlendirilmeliı.Kurganlarımızı kendimiz korumalıyız.Adıg’e Cumhuriyeti bütçesinde arkeoloji çalışmaları için ayrılan para az, bu para çoğaltıldığında ve sivil toplum örgütlerimiz de konuya duyarlı olduklarında, ulusumuzun kayıpları azalacaktır. Adıg’eler olarak dünyaca tanınıyoruz, ama tarihimiz üzerine yazdığımız şeyler çok az. Yine de umutsuz değilim…
- Tüm isteklerinizin gerçekleşmesini dilerim.
- Teşekkür ederim.
Resim:Arkeolog Tev Aslan
Adıg’e mak, 27 Haziran 2011
Çeviri:Hapi Cevdet Yıldız
