Tuapse’de sonbaharları folklor gösterileri düzenlenmesi gelenek haline geldi. Değişik uluslara ait gösteriler, örneğin Slav (Rus) eğlentisi “Rus Many Faces”i, Adıge kültür festivali/ eğlentisi “Şapsığe’nin Güneş Huzmeleri” (Шапсыгъэ итыгъэнэбзыйхэр), Ermeni kültür eğlentisi “Altın Kayısı” gibi ilginç gösteriler zevkle izlenir.
Festival, Tuapse ilçe yönetimi ve ulusal/yöresel toplum örgütleri tarafından ortaklaşa düzenleniyor, festivalin belleklerde yer etmesi için elden gelen çaba gösteriliyor. Yıl boyunca festival hazırlıkları yapılıyor, festival için geliştirici örneklerden de yararlanılıyor.
…Festivalin başlamasına daha hayli zaman varken meraklılar Tuapse kent meydanında toplanmaya başlamışlardı, aileler toplu halde Adıge kültür festivali için geliyorlardı. Tuapse ilçesinin en ücra köylerinden, Soçi ve Adıgey’den gelenler de vardı, bu kişiler Tuapse merkezinde toplanıyorlardı. İçlerinde çok sayıda genç ve çocuk da vardı. İlçede yaşayan halkların tarih, kültür ve geleneksel yaşam biçimlerini tanıtan gösterilerin sunulduğu pavyonlar/ standlar kitlelerce gezilmekteydi. Ulusal müzik nağmeleri ve ulusal giysileri içindeki karşılayıcılar güne renk katıyorlardı.
Bütün bunlar festivale iyi hazırlanılmış olduğunu, dikkatli bir çalışma yapıldığını belli ediyordu. «Şapsığe’nin Güneş Huzmeleri» adlı topluluğunun, ayrıca «Takımyıldız/ Yıldız Ailesi» (Коdeşhap’), «Altın Kama» (Ts’eps) ve «Modern Кafkasya» (Novomihailovsk/ Neçepsuh) topluluklarının dansçıları ve şarkıcıları Neğuç Şamil ile Aç’eğu Alen (Aguy-Şapsığ), enstrümantal müzik topluluğu «Modern Kafkasya» (Aguy-Şapsığ) çalgıcılarını, “Çerkesya” dans topluluğunu (Nоvomihailovsk), «Tılsım» (Пsıb), « Altın Miras» (Аguyap) dansçılarını, Aguyap köyünden şarkıcı Narek Sargisyan ve Talisman (Psıbe) toplulukları festivale ilk kez katılıyorlardı. Katılımcı toplulukların yönetmenleri iyi bir gösteri sunma telaşı içinde çalışmaları gözden geçiriyor, koşuşturup duruyorlardı.
Tuapse ilçesi baş yöneticisi Vladimir Lıbanev, “Şapsığe’nin Güneş Huzmeleri” topluluğunun dansçılarını ve izleyicileri selamladı, bu tür etkinliklerin topluluklar arası dostluğu ve yakınlaşmayı pekiştirdiğini söyledi.
-Tuapse ilçesi çok uluslu yörelerden biri. Değişik uluslardan topluluklar yöremizde barış ve dayanışma içinde bir arada yaşıyorlar, kışkırtıcılar bu barışçı ortamı bozamıyorlar, onlar bizi etkileyemezler de, - dedi inançlı bir tavırla...
Krasnodar Kray İç Politik Demartmanı müdür yardımcısı Ç’ermıt Muhdin ile Karadeniz kıyısı Şapsığları Adıge Khase örgütü başkanı Çaçuh Mecid, değişik konulara ilişkin sorunlar ve ulaşılan başarılar, üst yöneticilerle kitlelerin önem verdiği konular üzerine bilgilendirmelerde bulundular. Bu bağlamda köylerin sosyo-ekonomik sorunlarını çözme, ulusal kolektiflerin, eğitim kurumlarının, sağlık ve kültür kurumlarının, “Şapsığe” (Шапсугия) gazetesinin desteklenmesi, ulusal gelenek ve göreneklerin korunmaları konuları üzerinde durdular.
- Festivalimizin saygıdeğer konukları, Krasnodar Kray üst yöneticileri (Iэшъхьэтетхэp) Karadeniz kıyısında yaşayan Şapsığların dil, kültür ve geleneksel özelliklerini korunmaları için ellerinden gelen destekleri esirgemiyorlar, - dedi Ç’ermıt Muhdin. Bu son 8 yıl boyunca Krasnodar Kray yönetimi ilçenin kadim halkının (-Şapsığların-) gelişmesi için 40 milyon ruble tutarında bir maddi destek sağladı. Hâlen “Şapsığe” gazetesi ile köylerde açılan etnografik müzelere hibe nitelikli devlet yardımları yapılıyor, Adıge köy yerleşimleri gittikçe daha modern bir görünüme bürünüyor, bu köylerde birçok sosyal sorun ele alınıp çözülüyor. Beliren sorunları çözme konusunda yerel devlet kurumları da bize olan desteklerini esirgemiyorlar, - dedi Ç’ermıt Muhdin.
Krasnodar Kray yardımlaşma fonu «Край добра» (Örnek il) başkanı ve “Kuban-24” tv kanalı yöneticisi Yana Storojuk festival konuşmasında Tuapselilerden son derece memnun olduğunu, zor durumda olan çocukların tedavi edilmeleri için Tuapse ilçesi yerleşiklerinin 10 milyon ruble gibi bir para topladıklarını belirtti.
- Benim doğum yerim Tuapse ilçesi. Şapsığların bu toprağında çok sayıda ulustan (-Rus, Çerkes, Ermeni, Rum, Ukraynalı, vs -) toplulukların büyük bir aile oluşturmuş halde bir arada yaşamakta olmaları bana gurur veriyor. Daima böyle olsun! Toprağımızın barış ve dayanışma içinde olması, çocuklarımızın sağlıklı bir çevrede büyümeleri, işte bundan daha mutlu bir şey düşünülebilir mi? – dedi Yana Storojuk.
Tuapse ilçesi baş yöneticisi Vladimir Lıbanev, ilçe kültür dairesi müdürü Açumıj Anatoli ve yardımcıları, köy yerleşimleri başkanları (muhtarlar), Koceşeve Hazmet, Kune Ramazan, T’eşu Stanislav ve Vladimir Taranov gibi işadamları festivale önemli maddî katkılarda bulundular, Adıge Cumhuriyeti’nden gelen şarkıcılar Bışteko Azemat ve Neçes Anjelika ile “Kuşhaç’esher” (Dağlılar) adlı şov grubu festivali daha da çekici bir hale getirdi. Gün boyu ve gecenin ilerleyen saatlerine değin insanlar eğlendiler, Tuapse keyifli bir gün yaşamış oldu.
NIBE Anzor, Şapsığe Gazetesi yönetmeni, Şapsığe Parlamentosu üyesi
Adıge mak, 15 Ekim 2015
Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız
Resimdekiler : “Zori Şapsugii” (Şapsığe Şafağı) topluluğu; şarkıcı Aç’eğu Alen.
Cherkessia.net, 21 Ekim 2015
****
Адыгэ культурэм ифестиваль ТIуапсэ щыкIуагъ
15 октября 2015
Хабзэ зэрэхъугъэу, бжыхьэ къэс фольклор фестивальхэр ТIуапсэ щызэхащэх. Лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэхэр славян фестивалэу «Русь многоликая», Адыгэ культурэм ифестивалэу «Шапсыгъэ итыгъэнэбзыйхэр», ермэл культурэм ифестивалэу «Дышъэ абрикос» зыфиIохэрэм ягуапэу яплъых.
Фестивальхэр зэхэзыщэхэрэм - ТIопсэ районым иадминистрациерэ лъэпкъ общественнэ организациехэмрэ афэлъэкIыщтыр зэкIэ ашIэ мэфэкIыр цIыфхэм агу къинэжьынымкIэ. Илъэс псаум къыкIоцI фестивалым зыфагъэхьазыры, Iофтхьабзэхэм зэрахагъэхъощт амалхэм яусэх.
... МэфэкIыр рагъэжьэнкIэ джыри бэ къэнагъэу цIыфхэр къэзэрэугъойхэу фежьагъэх, унагъохэм арысхэр зэгъусэхэу адыгэ культурэм ифестиваль къекIолIагъэх. ТIопсэ районым икъоджэ анахь Iудзыгъэхэми, Шъачи, Адыгейми ащыщхэр мы мафэхэм ТIуапсэ къыщызэрэугъоигъагъэх. Ахэм кIэлэцIыкIухэмрэ ныбжьыкIэхэмрэ бэу ахэтыгъэх. Районым щыпсэурэ лъэпкъхэм ятарихъ, якультурэ, яшэн-хабзэхэм нэIуасэ уафэзышIырэ къэгъэлъэгъоныр къызщызэIуахыгъэ павильонри цIыф кIуапIэу щытыгъ. Лъэпкъ орэдышъохэу тхьакIумэм къыридзэхэрэм, лъэпкъ шъуашэхэр зыщыгъ артистхэм ятеплъэ гур къыдащаещтыгъ. Ахэм фестивалым дэгъоу зыфагъэхьазырыгъэми, зэрэгумэкIхэрэр тIэкIу къахэщыщтыгъ. Фестивалэу «Шапсыгъэ итыгъэнэбзыйхэр» зыфиIорэм мызэу, мытIоу хэлэжьагъэхэр - ансамбльхэу
«Зори Шапсугии» (Агуй-Шапсыгъ), «Созвездие» (КодэшъхьапI), «Золотой кинжал» (ЦIэпс), «Кавказ» (Новомихайловскэр) якъэшъуакIохэр, орэдыIохэу Нэгъуцу Щамилрэ АкIэгъу Аленэрэ (Агуй-Шапсыгъ), инструментальнэ ансамблэу «Современный Кавказ» зыфиIорэм (Агуй-Шапсыгъ) хэтхэр ахэм ахэтэлъагъох. Къуаджэу Агуяпэ щыщ орэдыIоу Нарек Саргсян, ансамбльхэу «Черкесия» (Новомихайловскэр), «Талисман» (Псыбэ), «Золотое наследие» (Агуяп) якъэшъуакIохэр апэрэу мы фестивалым хэлажьэх.
Творческэ коллективхэм япащэхэри агъасэхэрэм яIоф зэрэзэпыфэщтым ыгъэгумэкIыщтыгъэх.
Фестивалыр къызэIуахи, IэгутеошхокIэ цIыфхэр къазыпэгъокIым, ныбжьыкIэхэм ягумэкI кIодыжьыгъ. Адыгэ джэгу шъыпкъэм зэрэщыщытым фэдэу фестивалым щычэфы-гъуагъ, иIэпэIэсэныгъэ хэти къыгъэлъагъо шIоигъуагъ. Анахьэу тызыгъэгушIуагъэхэр апэрэу мыщ хэлэжьагъэхэмрэ къуаджэхэу Псыбэ, Новомихайловскэм, Агуяпэ къарыкIыгъэ къэшъокIо цIыкIухэмрэ ары. Ахэм ятворчествэ тапэкIэ нахь зыкъызэIуихынэу тэгугъэ.
ТIопсэ районым ипащэу Владимир Лыбаневым фестивалэу «Шапсыгъэ итыгъэнэбзыйхэр» зыфиIорэм еплъынэу къэкIуагъэхэми, ащ хэлэжьэщтхэми шIуфэс къарихи, мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэм цIыфхэр нахь зэпэблагъэ зэрашIырэр, зэгъунэгъушIу зэфыщытыкIэхэр зэрагъэпытэрэр къыIуагъ.
- ТIопсэ районыр цIыф лъэпкъыбэ зэрыс чIыпIэхэм ащыщ. Лъэпкъ зэфэшъхьафхэр мамырэу, зэгурыIохэу мыщ щызэдэпсэухэу есагъэхэшъ, санкциехэм тыкъагъащтэрэп, ахэм тэ тызэрахъокIын алъэкIыщтэп, - ицыхьэ телъэу къыIуагъ ащ. МэфэкIым ихьэкIэ лъапIэхэм - Краснодар краим иадминистрацие IэкIоцI политикэмкIэ и Департамент идиректор игуадзэу КIэрмыт Мухьдинрэ хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэм я Адыгэ Хасэ итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ гъэхъагъэу яIэхэм ыкIи Iофыгъоу апашъхьэ итхэм, хэбзэ Iэшъхьэтетхэмрэ цIыфхэмрэ джыдэдэм анахьэу анаIэ зытырагъэтыхэрэм къатегущыIагъэх. АщкIэ лъэныкъо шъхьаIэхэр - социальнэ-экономикэ Iофыгъохэр къуаджэхэм ащызэшIохыгъэнхэр, лъэпкъ творческэ коллективхэм, гъэсэныгъэ языгъэгъотырэ учреждениехэм, псауныгъэм икъэухъумэнрэ культурэмрэ афэгъэзэгъэ учреждениехэм, гъэзетэу «Шапсугия» зыфиIорэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэныр, лъэпкъ шэн-хабзэхэр къызэтегъэнэжьыгъэнхэр.
- Хы ШIуцIэ Iушъом Iус шапсыгъэхэм абзэ, якультурэ, яшэн-хабзэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ Краснодар краим ихэбзэ Iэшъхьэтетхэм афэлъэкIыщтыр зэкIэ ашIэ, - хигъэунэфыкIыгъ КIэрмыт Мухьдинэ. - Мы аужырэ илъэси 8-м къыкIоцI край администрацием бэшIагъэу районым щыпсэурэ лъэпкъым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным пае сомэ миллион 40 фэдиз къыхигъэкIыгъ. Гъэзетэу «Шапсугия» зыфиIорэм, къуаджэхэм къащызэIуахыгъэ этнографическэ музейхэм къэралыгъо грантхэр къараты, адыгэхэр зыдэс псэупIэхэр нахь зэтегъэпсыхьагъэ мэхъух, ахэм социальнэ Iофыгъуабэ ащызэшIуахы. Апашъхьэ ит пшъэрылъхэм ягъэцэкIэнкIэ хабзэм ичIыпIэ органхэри къадеIэх. Краснодар краим ишIушIэ фондэу «Край добра» зыфиIорэм ипащэу, каналэу «Кубань 24-рэ» зыфиIорэр зезыщэу Яна Сторожук фестивалым къыщыгущыIэзэ, ТIуапсэ дэсхэм зэрафэразэр, чIыпIэ къин ифэгъэ кIэлэцIыкIухэм яIэзэгъэным пае районым щыпсэухэрэм сомэ миллиони 10 фэдиз къызэраугъоигъэр къыIуагъ.
- ТIопсэ районыр ары сыкъызыщыхъугъэр. Лъэпкъ зэфэшъхьафхэр зэгурыIохэу, зы бын-унэгъошхоу шапсыгъэхэм ячIыгу зэрэщызэдэпсэухэрэм лъэшэу сырэгушхо. ТапэкIи джарэущтэу щэрэт! ТичIыгу мамырныгъэ, зэгурыIоныгъэ илъыным, кIэлэцIыкIухэр узынчъэу къэтэджынхэм нахь насыпыгъэ мэхъужьа? - хигъэунэфыкIыгъ ащ.
ТIопсэ районым ипащэу Владимир Лыбаневым, районым иадминистрацие культурэмкIэ игъэIорышIапIэу Ацумыжъ Анатолий зипащэм иIофышIэхэм, къоджэ псэупIэхэм япащэхэм, предпринимательхэу Къоджэшъэо Хьамзэт, Къунэ Рэмэзан, ТIэшъу Станислав, Владимир Тарановым фестивалым изэхэщэн яIахьышхо зэрэхалъхьагъэр, Адыгеим къикIыгъэхэ орэдыIохэу Быщтэкъо Азэматрэ Нэчэс Анжеликэрэ, шоу-купэу «КъушъхьэчIэсхэр» зыфиIорэм ар къызэрагъэдэхагъэр къэIогъэн фае. А мафэм цIыфхэр пчыхьэ кIахэ охъуфэ зэхэтыгъэх, ТIуапсэ щычэфыгъуагъ. Ныбэ Анзор.
Сурэтхэм арытхэр: ансамблэу «Зори Шапсугии» зыфиIорэр; орэдыIоу АкIэгъу Ален.
