Kots Pşımafe 1884 yılında at yetiştirici bir verk olan Husin oğlu Temaşe’nin oğlu olarak dünyaya geldi. Temaşe okumuş biri değildi ama akıllı, güçlü ve anlama yeteneği gelişmiş biriydi. 1886 yılında bir at sürüsü ve 180 desyatin (1800 dönüm üzeri) arazisi vardı, Kuzey Kafkasya tamamında ve Rusya’da adı bilinen bir ailenin başındaydı. Temaşe üç oğlunu da okuttu. Pşımafe, St. Petersburg Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdikten sonra avukatlığa başladı. En çok da Dağlıların haklarını savunmaya başladı. Kabardey yöresindeki sorunları hukuk temelinde çözmeye çalışıyordu.

“Kabardey köylülerine işlemeleri için köylerinin çevrelerindeki otlaklar dağıtılacak olursa yoksulluğun önüne geçilebilir, adil bir yaşam biçimi oluşur. Toprak dağıtımı yapılmadığı için aileler yoksulluk içindeler. Toprakları ele geçirmiş olanlar bunları bırakma niyetinde değiller” diye yazıyordu Pşımafe. Kots bu uyuşmazlıklara ya da çatışmalara çözüm yollarını gösteriyordu.

Pşımafe eğitime büyük bir önem veriyor, çocukların okutulmasını teşvik ediyordu. Kabardey’de okullar açılmıştı ama öğretmen yetersizliği vardı, bu nedenle çoğu dersler boş geçebiliyordu. “Eğitim insanı karanlıktan çıkarıp aydınlığa kavuşturacaktır. Terek ve Kuban illerindeki Müslümanların dini sorunları Orenbug’daki Müslüman Merkezi’ne (быслъымэн ЗэIукIэр) bağlı. Orenburg (-Güney Ural-) çok uzaklarda olduğundan “Dağlılar zorluk çekiyorlar” diyordu Pşımafe. Bu konuda Terek il meclisinin aldığı karara Kots da katılıyor ve il merkezi Vladikavkaz’da bir dini merkez açılıyor. Pşımafe öğrencilerin dini eğitim yanında sovyetik (dünyevi) bir eğitim almalarının gereğine de inanmıştı. Eğitimin anadilinde (-Adıgece-), Arapça ve Rusça verilmesini savunuyordu.

 

Pşımafe doğduğu toprakları, soydaşlarını ve komşu halkları seviyordu. Kots’un bu sevgi anlayışını bütünüyle anlatmayı amaçlamıyorum, ama karakterini ortaya koymak bakımından yaşanmış bir olayı size sunmak istiyorum.

 

1910 yılında başkentte yayınlanan “Новое время” (Yeni Zaman) gazetesi muhabiri İ. Gofştetter (И. Гофштеттер) dinlenmek ve avlanmak için Nalçik’e gelmişti. Avlanma sırasında, av kuralları dışına çıkmıştı, Pşımafe’nin dostları onun karşısına çıktılar. Bunun üzerine avcı, Rusların bu yerde sahip oldukları yetkiler üzerine gazetede sert bir yazı yayınladı. Yazının başlığı “«Разгром русского населения» (Rus nüfusun ezikliği) idi. Pşımafe yazıya yanıt verdi: “Bu yazıyı yazan kişiye gülmeden ya da acımadan yazıyı okumak zor, sınırsız bir dedikodu yazısı. Olup biteni dosdoğru anlattığını söylüyor. Ama ne denli uğraşsa bile nifak sokmaya, Ruslarla yerel halkı karşı karşıya getirmeyi başaramayacaktır”.

Pşımafe’nin hukuk eğitimini gördüğü St.Petersberg’da burjuva demokratik görüşler yayılıyordu, Rusya’da demokratik bir değişiklik yapılması gereği savunuluyordu. Doğduğu Kabardey üzerine fikir jimnastiği yaparken de, bütün Kuzey Kafkasya’da iyi bir yaşam düzeninin kurulması gereğini özlüyor ve bu konuda elinden geleni yapıyordu.

1914 yılında Birinci Dünya Savaşı başladı. İmparator II.Nikolay tahttan indirildi, ülke kaos içine düştü. Mart 1917’de Pşımafe, Nalçik ilçe sivil komitesi, ardından da Vladikavkaz’da oluşturulan il daimi üyeliğine (prezidyum) seçildi.

18 – 20 Mayıs günlerinde Vladikavkaz’da Terek oblastı (il) yöneticileri belirlendi. Pşımafe kurulan il hükümetinde yer aldı. Böylece Dağlılar özerklik elde etmiş oldular. 1917’de Bolşevikler iktidarı ele geçirmek için devrimci çalışmaları başlattılar, bunu iç savaş izledi. Savaş birçok zorluğu ve acıyı beraberinde getirdi. Polonyalılar, Ukraynalılar, Estonyalılar, Letonyalılar ve Kazaklar Rusya’dan ayrılmak ve kendi bağımsız devletlerini kurmak için harekete geçtiler. Rusya büyük bir iç savaşın içine yuvarlandı. Bu büyük kargaşa Pşımafe’de görüş değişikliğine yol açtı. 1918 yılında Kuzey Kafkasya’da yaşayan Dağlıların ayrı bir özerk yönetimi olması gereğini savunmaya başladı, Mayıs ayında bu arzusu gerçekleşti. Kots Pşımafe Dağlı Cumhuriyeti Hükümet Başkanlığına seçildi.

 

Temmuz 1918’de İmparator II.Nikolay ve ailesi Bolşevikler tarafından katlediliyor. Denikin komutasındaki beyazordu birlikleri Dağlı Cumhuriyeti’ne saldırıyorlar. Cumhuriyeti korumak için Pşımafe Türkiye’den askeri yardım isteğinde bulunuyor. Ancak sonuç elde edilemiyor. Kendilerine toprak vaat edilen köylüler Sovyet iktidarından yana oluyorlar. Denikin’in birlikleri ile savaş sonunda Dağlıların özgürlüğü sona eriyor. Dağlı hükümeti üyeleri ve bu arada Kotse ülkeyi terk ediyor. Hükümet üyeleri Bolşevik düşüncesini benimseyemiyorlardı, zenginlerin mülküne el koymayı, haklarını hiçe saymayı doğru bulmuyorlardı. Bunu, hükümet üyelerinin sürgünde (-dış ülkelerde-) yazmış oldukları yazılardan anlıyoruz.

 

Kots Pşımafe o dönem çok sayıda yazı yazdı. Toprak dağıtımına ilişkin sorunlar, dini yaşam, Dağlı kadınların korunmaları, eğitimin önemi ve değişik konulara ilişkin çok şey yazdı. Yaşamın değişik yönlerine ilişkin kaygılarını dile getirdi.

 

Kots’un Sovyet yönetimine ilişkin görüşlerini yansıtan ilginç yazıları da var. Bir dış ülkede yaşıyor olsa da anayurdu Kafkasya’yı hiç unutmadı. 1952 yılında İstanbul’da kurulan “Kafkas Kültür Derneği”nde çalışmalarını sürdürdü.

Kots Pşımafe 1920 yılından 1962 yılına değin Türkiye’de yaşadı. Soydaşları ona büyük bir saygı duyuyor, sözlerine büyük bir değer veriyorlardı. Pşımafe 7 Ocak 1962 günü yaşama veda etti. İstanbul’da ünlü kişilerin defnedildiği Feriköy mezarlığında toprağa verildi. Mezar taşında “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti Başkanı” ifadesi yer alıyor.

Adıge mak, 13 Eylül 2017