Krasnodar Kray yönetimi ile Şapsığların toplumsal parlamentosu tarafından birlikte hazırlanan, Soçi kenti ve Tuapse ilçesi okullarında öğrencilere Adıgecenin öğretilmesi içerikli projenin uygulanmasına başlandı.

Bu arada şu durumu da belirtmeliyiz: Uygulama, Adıge köyleri olan Hacıko, Şehekeyışho (Şexeқeyışxo), Aguy, Psıbe ve Georgiyevsk (Георгиевск) köy okullarına ilişkin değil. O köylerin okullarında zaten Adıgece, Adıge edebiyatı ve Adıge geleneği derslerinin öğretimi sürüyordu. Ancak bu okullara ilişkin sorunlar da sona ermiş değil; şimdi, il yönetimi (-Krasnodar ili-) ve toplum yönetimi (-Şapsığe Toplum Parlamentosu-) tarafından öncelikli olarak ele alınan konu, eğitimde köklü değişiklikler yapılması gereğine ilişkin konulardır. Sorun, birkaç yıl önce, birçok yerdeki okullarda yerel halkın (-Şapsığların-) dilinin öğretilmesine son verilmiş olmasından kaynaklanıyordu. Soçi kenti ve Tuapse ilçesi yerleşimlerinde değişik uluslardan öğrencilerin öğrenim gördükleri onlarca okul bulunuyor.

- Bundan sonra, eskiden Adıgecenin de öğretildiği anaokullarının yeniden açılmaları için çalışacağız, - diyor Adıge Khase başkanı Çaçuh Mecid (Ćaćıĥu Megıd). – Şimdilik ilk ve orta öğretim okullarında (гурыт еджапIэхэр; 1-9 sınıflar) anadili öğretimi konusuna yoğunlaşmış bulunuyoruz. Basit bir sorun değil bu, çünkü çok sayıda organizasyonun ve uzmanın yardımına gereksinim var. Krasnodar Kray (il) yönetiminin yaptığı bağış (hibe), yerel yerleşimler ve ilçe yönetimlerinin sağladıkları katkılarla projeyi başarıyla başlatmış bulunuyoruz. Sorunlar var ama sorunları aşma irademiz, genel bir istek var, ki bu çok önemli.

- Yeni (-1915-1916-) öğretim yılına ilişkin olarak düzenlenen projenin yaşama geçirilmesi için en iyi örnekler araştırıldı ve yoğun bir çalışma ortaya kondu: Uzmanlardan görüşler alındı, toplantılar yapıldı, uygulama biçimleri masaya yatırıldı, diğer yörelerin deneyimlerinden yararlanıldı, - dedi Şapsığe Parlamentosu başkanı. – Yerli halkın (-Şapsığların-) olağan kongresi bir süre önce Tuapse’de yapılmıştı, burada öncelikli olarak ele alınan ve uygulanması istenen sorunlar basit olmayan sorunlardı, ancak objektif ya da sübjektif gerekçeler ileri sürülerek sorunlar ertelenmedi. Bu konuda Psışşope (Psıřópe/ Lazarevsk) ve Tuapse ilçeleri başkanları (kaymakamları), okul müdürleri ve halk eğitim merkezleri müdürlerinden önemli destekler aldık. Özellikle Tuapse İlçesi Eğitim Dairesi Müdürü Çuntıj Hamid’e (Čunţıĵ Hamid) teşekkür borçluyuz. Hamid kısa süre içinde Tuapse Belediyesi sınırları içindeki okullara Adıgece öğretimin, derslerin konması projesini başarıyla uygulamaya koydu.

Böylece ilk aşama tamamlandı: Birkaç okulda – Adıgece- ders saatleri belirlendi ve başlatıldı. Adıge Khase üyeleri Psışşope (Lazarevsk) beldesi ile Tumensk (Тюменск) ve Aguy köy yerleşimlerindeki Adıge (Çerkes) öğrenci velileri ile görüşmeler yaptılar. Önümüzdeki günlerde Tuapse ilçesindeki diğer Adıge öğrenci velileri ile de görüşmeler yapılacak.

Eğitsel sorunları çözme konusunda aşama kaydetmiş olduk, - dedi Çaçuh Mecid öğrenci velilerine Adıge Khase merkezinde. - İlkokul birinci sınıftan başlamak, gittikçe yoğunlaştırılmak ve günde bir ders saati olmak üzere Adıgeceyi öğrenmek isteyen çocukların listelerini hazırladık, ders kitaplarını da temin ettik. Gerekli para Adıge Khase ile başkanlığını Şhalaho Medin’in (Ŝhalaĥo Medin) yaptığı Tuapse ilçesi “Kıyıboyu Adıgeleri – Şapsığlar Ulusal Kültür Merkezi” (Хы­Iушъо адыгэхэм - шапсы­гъэхэм лъэпкъ культурэмкIэ я Гупчэ) bütçelerinden sağlanacak. Adıgecenin öğretileceği derslikler yeni teknik ekipmanlarla donatılacak.

NIBE Anzor,

Şapsığe Gazetesi yönetmeni ve Şapsığ Parlamentosu üyesi

Adıge mak, 15 Ekim 2015

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

***

15 октября 2015

Апэрэ чэзыур къызэранэкIыгъ

Краснодар краим иадминистрациерэ шапсыгъэхэм яобщественнэ парламентрэ зэдагъэнэфэгъэ егъэджэн-культурэ проектэу къалэу Шъачэрэ ТIопсэ районымрэ яеджапIэхэм якIэлэеджакIохэм адыгабзэр ягъэшIэгъэным ехьылIагъэм игъэцэкIэжьын рагъэжьагъ.

ХэушъхьафыкIыгъэу хэтэгъэ­унэ­фыкIы: зигугъу къэтшIыщт­хэр адыгэ къуаджэхэу Хьаджы­къо, ШэхэкIэишхом, Агуй, Псы­бэ, чылагъоу Георгиевскэм адэт еджапIэхэр арэп. Ахэм адыгабзэм, литературэм ыкIи адыгэ хабзэм язэгъэшIэн ащызэпыугъагъэп. Шъыпкъэ, ахэмкIи къиныгъо горэхэр щымыIэхэу пIон плъэкIыщтэп, ау джы хабзэмрэ общественностымрэ пстэуми апэ рагъэшъызэ анаIэ зытырадзагъэр егъэджэным ылъапсэ зэхъокIыныгъэшхохэр фэшIыгъэнхэр ары, сыда пIомэ илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, чIыпIабэмэ яегъэджэн расписание лъэпкъыбзэм изэгъэшIэн ащыхагъэкIыжьыгъагъ. Лъэпкъ зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр зы­щы­рагъэджэхэрэ еджапIэхэу къалэу Шъачэрэ ТIопсэ районымрэ ащыIэхэр еджэпIипшI заулэ мэхъух.

- ЫужкIэ сабый IыгъыпIэхэу адыгабзэр ыпэкIэ зыщарагъа­шIэщтыгъэхэми талъыIэсыщт, - еIо Адыгэ Хасэм итхьаматэу КIакIыхъу Мэджыдэ, - джырэ­кIэ пытэу тинэплъэгъу идгъэуцуагъэр гурыт еджапIэхэр ары. Ар Iоф къызэрыкIоу щытэп, сыда пIомэ ащ организацияби специалистыби хэгъэлэжьэ­гъэнхэ фаеу щыт. Мэхьанэ­шхо зиIэ а проектым игъэцэ­кIэжьын пае краим иадминистрацие грантэу ыгъэнэфа­гъэм, джащ фэдэу региональнэ ыкIи чIыпIэ хабзэхэм IэпыIэгъоу къатыгъэм яшIуагъэкIэ, зигугъу къэт­шIырэ Iофым игъэцэкIэжьын дэгъоу егъэжьагъэ хъугъэ. Къи­ныгъо горэхэр щымыIэхэу пIон плъэкIыщтэп, ау пстэуми анахь шъхьаIэр мы къиныгъор дэгъэ­зыжьыгъэным зэкIэри зэрэфаер ары.

- ИлъэсыкIэ еджэгъур къызыщысыщтым ехъулIэу игъэкIо­тыгъэу гъэпсыгъэ проектым игъэцэкIэжьын ехьылIэгъэ шIы­кIэ анахь дэгъухэр къэгъоты­гъэнхэм кIуачIэхэр зэкIэ ратэ­къулIэгъагъэх: специалистхэм консультациехэр адыряIагъ, зэIукIэхэр ашIыгъэх, шIыкIэ-амал пэпчъ игъэкIотыгъэу тегу­щыIагъэх, нэмыкI регионхэм опытэу яIэр зэрагъэшIагъ, - еIо шапсыгъэхэм яобществен-нэ парламент ипащэ.

-ЧIы­пIэрыс лъэпкъым изичэзыу отчет-хэдзын зэIукIэу бэмышIэу ТIуапсэ щыкIуагъэм пшъэрылъэу щагъэнэфагъэм игъэцэкIэжьын, шъыпкъэр пIощтмэ, псынкIэу щытэп, ау объективнэ ыкIи субъективнэ телъхьапIэу щы­Iэхэр дэбгъэзыжьынхэ плъэ­кIыщт. IофшIэнымкIэ лъэшэу яшIуагъэ къытагъэкIыгъ Псы­шIо­пэ ыкIи ТIопсэ районхэм япащэхэм, еджапIэхэм ыкIи хэгъэ­хъожь гъэсэныгъэ ягъэ­гъоты­гъэнымкIэ гупчэхэм ядиректорхэм. Лъэшэу тыфэраз ТIопсэ районым иадминистрацие гъэ­сэныгъэмкIэ икомитет итхьаматэу ЦунтIыжъ Хьамедэ. Ащ пIэлъэ кIэкIым къыкIоцI муни­­ци­палитетым ишъолъыр ит еджа­пIэхэм адыгабзэм изэгъэ­шIэн дэгъоу ащызэхищэн ылъэ­кIыгъ.

Апэрэ чэзыур къызэранэ­кIыгъ: учреждение заулэмэ егъэджэн сыхьатхэр ащыра­гъэжьагъэх. А Iофым тегущы­Iагъэх поселкэу ПсышIуапэ, Тюменскэм, Агуй ащыпсэурэ адыгэ ны-тыхэм Адыгэ Хасэм хэтхэр заIо­кIэхэм. Джащ фэдэу ТIуапсэ щыпсэурэ адыгэ ны-тыхэми а Iофым фэгъэ­хьыгъэ зэIукIэгъу адыряIэщт.

- Зэхэщэн Iофыгъохэр зэшIотхыгъэх, - къариIуагъ КIакIыхъу Мэджыдэ ны-тыхэм язэIукIэу Адыгэ Хасэр зычIэт унэм щызэхащэгъагъэм хэлэжьагъэхэм. - Апэрэ классым къыщыублагъэу ябгъонэрэ классым нэсэу адыгабзэр хэгъэхъожь занятие шIыкIэм тетэу мафэ къэс зы сэхьатым тегъэпсыкIыгъэу зэзыгъэ­шIэщт кIэлэцIыкIухэм яспискэхэр зэхэдгъэуцуагъэх, зэреджэщтхэ тхылъхэр къэдгъо­тыгъэх. Грантыр гъэцэкIэжьы­гъэным тегъэпсыкIыгъэу ахъщэр Адыгэ Хасэм ыкIи общественнэ организациеу «Хы­Iушъо адыгэхэм - шапсы­гъэхэм лъэпкъ культурэмкIэ я Гупчэу» Шъхьэлэхъо Мэдинэ зипащэу ТIопсэ районым щыIэм ясчет къихьащт. Адыгабзэр зыщарагъэшIэщт кабинетхэр техническэ амалхэмкIэ ыкIи оборудованиемкIэ зэтедгъэпсыхьащтых.

НЫБЭ Анзор.