Bölgenin yerli halkı Adıge/ Çerkeslerdir. Daha sonra soydaş Abazinler, Karaçay ve  Nogaylar,en son olarak da Ruslar (Kuban Kazakları) bu topraklara  yerleşmiş ya da yerleştirilmişlerdir. 2010 yılı nüfusu  477,859 idi; bu nüfus içinde,   % 41 ya da 194,324 Karaçay; % 11,9 ya da 56,466 Çerkes (iki köy Besleney, diğerleri Kabardey); % 7,8 ya da 36,919 Abazin; % 3'3 ya da 15,654 Nogay; % 31,6 ya da 150,025 Rus nüfus vardır. Ayrıca Oset (3,142), Ermeni (2,737), Ukraynalı (1,990), Tatar (1,696), Grek/ Rum (1,276) gibi küçük azınlıklar da vardır.

 

 

 

 

 

 

 

 

***

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1840’larda egemen Çerkes toprağı Kuban’ın kolu olan Laba Irmağı ile Karadeniz arasındaki dar bir alana gerilemek zorunda kalmıştı. Ayrıca kıyıda Anapa, Novorossiysk, Gelencik, güneyde Navaginsk (şimdi- Soçi), Svyatogo Duha (Святого Духа/ Kutsal Ruh, şimdi – Adler) ve Gagra kaleleri Rusların elindeydi (Navaginsk Kalesi 1853-1856 Kırım Savaşı sırasında Rus birlikleri tarafından tahliye edilmiş, 25 Mart 1864’e değin Çerkeslerin elinde kalmıştır).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şimdiki Çerkes, Adıge ve Şapsığlar ise, daha batıdaki (eski Özgür  Çerkesya topraklarını da kapsayan) Kuban- Karadeniz oblastı sınırları içinde kalmışlardı. İlk ayrılma kararı Kabardeyler tarafından alındı, 1 Eylül 1921’de, Kabardey okugu Dağlı Cumhuriyeti’nden    ayrıldı ve Kabardey Özerk Oblastı olldu. Ertesi yıl Balkar ve Karaçay okrugları da Dağlı Cumhuriyeti’nden ayrıldılar.   12 Ocak 1922’de, merkezi Batalpaşinsk (şimdiki adı- Çerkessk) olan  Karaçay- Çerkes Özerk Oblastı (KÇÖO)kuruldu. 1926 yılı sayımına göre, oblastta 53 bin Karaçay, 16 bin Çerkes (Adıge), 13,7 bin Abazin, 6 bin Nogay, 40 bin Rus ve 32,5 bin Ukraynalı nüfus bulunuyordu. 

 

Oblast, 26 Nisan 1926’da, merkezi şimdiki Karaçayevsk kenti olan Karaçay Özerk Oblastı (KÖO) vemerkezişimdiki Çerkessk olan Çerkes Ulusal Okrugu  olmak üzere ikiye ayrıldı. Çerkes Ulusal Okrugu, 30 Nisan 1928’de, il statüsüne yükseltilerek  Çerkes Özerk Oblastı (ÇÖO ) adını aldı.

 

 

 

 

 Karaçay ve Çerkes ÖB Haritaları:

 

                               

 

 

1939 yılında Karaçay Özerk Oblastı’nın yüzölçümü 10,2 bin km2, nüfusu 150,3 bin idi; bunun yaklaşık 70 bini ya da  % 46,8’i  Karaçay; 65 bini ya da % 43’ü Rus; 3,9 bini ya da  % 2,6’sı Abazin idi.

 

Çerkes Özerk Oblastı’nın yüzölçümü ise, 3,3 bin km2 (sınır değişiklikleri nedeniyle yüzölçümü  değişebiliyordu), nüfusu 92,9 bin idi; bu nüfusun yaklaşık 54 bini ya da  % 58,3’ü Rus; 16 bini ya da % 17,2’si  Çerkes (Adıge); 10 bini ya da % 11’i Abazin; 2,8 bini ya da % 3’ü  Nogay idi.

 

Karaçay Özerk Oblastı, 12 Ekim 1943’te, Nazi işbirlikçiliği suçlamasıyla  Sovyet üst yönetimince lağvedildi ve Karaçaylar  2 Kasım 1943’te toplu halde Kazakistan’a sürüldüler. Böylece Sovyetler insanlığa karşı kesin bir suç işlemiş oldular. Lağvedilen Karaçay oblastının güney kesimi Gürcistan’ın Kluhorski rayonuna katıldı ve buraya Gürcistan’dan getirilen Svan nüfus yerleştirildi. Oblastın kuzey kesimi ise Stavropol Kray topraklarına eklendi.

 

1956’da Karaçaylar üzerindeki sürgün cezasının kaldırıldı, Karaçayların topraklarının ve özerkliklerinin geri verilmesi kararlaştırıldı. 9 Ocak 1957’de, 1922’de olduğu gibi, Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı yeniden kuruldu, Svanlar Gürcistan’a tahliye edildi. Karaçaylar devlet eliyle Kazakistan’dan  geri getirilmeye, sadece eski Karaçay oblastı topraklarına değil, 9 Ocak 1957’de lağvedilen Çerkes oblastı topraklarına da  yerleştirilmeye başlandı. Süreç içinde, askere alınmadıkları için genç nüfusu sağ kalan Karaçaylar çoğalmaya, Rus desteğiyle Çerkesler topraklarında yayılmaya, yayıldıkları toprakları sahiplenmeye ve tarihi Çerkesler aleyhine tahrif etmeye/ çarpıtmaya başladılar (Rus’un bu olağanüstü Karaçay ‘severliğine’ karşın, 1945’te lağvedilen Karadeniz kıyısındaki Şapsığ Ulusal Rayonu, genç Şapsığ nüfusunun neredeyse tamamının  Sovyetler adına savaşta ölmesine, ayrıca  nüfusu ile kıyaslanamayacak çoklukta kahraman çıkarmasına karşın  yeniden kurulmadı; Rus’un emperyalist ve faşist çehresi bağlamında   Şapsığ sorunu bir ayraç, bir turnusol kâğıdı . Bununla yetinilmedi, Gorbaçov dönemine değin  [1985-1991) Şapsığ adına  sansür uygulandı).

 

Sürgünde ulusal bir bilinç kazandığı anlaşılan Karaçaylar, sıkı bir dayanışma kurdular, askerlikten muaf olma sonucu genç nüfuslarını koruyabildiler ve  hızla çoğalmaya  başladılar; oblastta 1959’daki % 24,4 olan nüfus oranları,  2002’de  % 38,5’e; 2010’da da % 41’e çıktı. Yöredeki Çerkes nüfus ise, savaşta kırılmış olmasına karşın, adeta cezalandırıldı ve daha az oranda çoğaldı: 1959’daki % 8,7 oranından 2002’de % 11,3’e, 2010’da da % 11,9  oranına yükseldi.

 

Uzmanlar, daha batıdaki Adıge ve Şapsığ yörelerindeki Çerkes nüfus artış hızının büyük düşüş kaydetmesini, genç nüfusun İkinci Dünya Savaşı’nda büyük oranda  yitirilmiş (savaşta ölmüş) olmasına bağlıyorlar. Örneğin, 55 bin nüfuslu Adıge Özerk Oblast Adıgeleri 17 bin genç erkek   (nüfusun % 30’unu, askere gidenlerin hemen hepsini) yitirmişbulunuyorlar, bu oran Rus kayıpları üstünde. Şapsığların kayıpları ise daha da fazla (Bir bilgi vermesi için bk. Semih Akgün, “Thağapş Köyü; Şapsığ Bölgesindeki Müslümanların Tek Camisine Sahip”). 

.

 

3 Temmuz 1991’de KÇÖO, Karaçay- Çerkes Cumhuriyeti statüsüne yükseltildi, daha sonra Rusya Federasyonu üyesi oldu. Çerkes nüfus ağırlıklı   küçücük   Habez (565 km.kare) ve Adıge- Hable (333 km.kare)  ilçeleri (rayon) içinden      birer Abaza (2006’da kuruldu; 300 km2; 2010’da 17 bin nüfus)ve Nogay ilçesi oluşturuldu (2007’de kuruldu, 187 km2; 15,659 nüfus). Birer Abazin ve Nogay  bayrağı  da kabul edildi ve  Çerkeslerden bir kopuş süreci yaşandı.

 

Cumhuriyetin kurucu halkı sayılan Çerkeslerin toplandığı ilçelerin (Adıge-Hable ve Habez) yüzölçümü 900 km.kare dolayına düşerken, Karaçayların yoğun olduğu ilçelerin (Prikubanski, Ust Cegutinski, Karaçayevski ve Malokaraçayevski) yüzölçümü, 7,152 km.kare olmuştur.

 

 

 

 

Adıgeleri açıkça hedef almış olan  bu tür/ 4’lü  Adıge karşıtı gelişme   üzerine, bazı Çerkes sivil örgütleri çağrılarda bulundular ve  5 Haziran 2010’da toplanan KÇC  Çerkes Halk Kongresi, Çerkes Ulusunun Kurucu Temsilcisi  olarak, KÇC’nden ayrılma ve 1957 yılı sınırlarını esas alan ayrı bir Çerkes Özerk Yönetimi kurma kararını aldı. Ancak karar, Moskova’da hasıraltı edildi.

 

RF’de Adıgelerin RF Merkezince desteklendiği söylenen  bir  ‘Dünya Çerkes Birliği’  örgütü ile, ‘Adıge- H’ase’ (Адыгэ- Хасэ) adlı  yerel örgütleri de var, bunların girişimleri de Moskova'da dikkate alınmadı.

 

Cumhuriyette 2 kentsel yöre (okrug), Çerkessk ve Karaçayevsk, ayrıca 10 belediye ve 144 yerleşim birimi bulunuyor.Bu birimlerden dördü kent statülüdür: Çerkessk (116,7 bin), Karaçayevsk (19,7 bin),Ust-Ceguta (30 bin) ve Teberda (7,3 bin).

 

 

1. Çerkessk kenti, 121 439 nüfus (2010); Çerkessk,1804’te Batalpaşinsk stanitsası (müstahkem Kazak yerleşimi) adıyla kuruldu, adını 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaş’ında bu yerde Ruslar ve müttefikleri Kabardey birlikleri  tarafından bozguna uğratılan Osmanlı komutanı Battal Paşa adından (Paşa’nın tutsak alındığı yer olmasından) alıyor. Daha sonra kent statüsü verilen bu yere, politik değişime göre, sırasıyla (ve Sovyet şeflerini onurlandırma anlamında) Sulimov  (1937) (*) ve Yejovo-Çerkes (1939) adları verildi. D. Sulimov ve N.Yejov’un (**) idam edilmeleri üzerine kentin adı değişti ve şimdiki  Çerkessk (Çerkes kenti) adı olarak kaldı.

 

Bu nüfus içinde 69,785 Rus (% 54,7); 20,954 Karaçay (% 16,4); 16,836 Çerkes/ Adıge (% 13,2); 10,505 Abazin (% 8,2); 1872 Nogay (% 1,5) bulunuyor.

2. Karaçayevsk kentsel yöresi, 30,376  nüfus (2010); bu nüfusun 19,604’ü Karaçayevsk (Karaçay-Şahar) kentindedir.Güneydeki turisik Teberda kenti de (9,100) Karaçayevsk  kentsel yöresi sınırları içindedir ve oraya bağlıdır. Karaçayevsk kenti, aynı zamanda aynı adlı ilçenin de  merkezidir (***), kent 1926’da kuruldu. Kentte Karaçay- Çerkes Devlet Üniversitesi ile bazı devlet kültürel kurumları bulunur. Karaçayevsk, 1926- 1943 yılları arasında ‘Karaçay Özerk Oblastı’nın merkezi idi.

 

 

 

 

 

 

3.Abaza ilçesi- 1 Haziran 2006’da kurulmuş yeni bir rayondur, yüzölçümü 300 km2,nüfusu 17,069 (2009). İlçe merkezi 1861’de, Abazinlerin düze indirilmeleri sonucu  kurulan 2 bin nüfuslu İnjiç-Çukun köyüdür. Nüfusun %87,1’i Abazin, % 5’i Çerkes, % 4,1’i de Rus’tur.

4.Adıge-Hable ilçesi, yüzölçümü 329 km2, nüfusu 16,186 (2010), merkezi 3,650 nüfuslu (2002)  Adıge-Habl köyüdür. İlçenin içinde bir Nogay ilçesi oluşturulduğundan yüzölçümü küçülmüş, ilçe iki ayrı parçaya bölünmüştür. Nüfusun 6,323’ü Çerkes (% 39,4), 4827 Abazin (% 30), 1,602’si Rus’tur (% 10).

5.Zelençukski ilçesi, yüzölçümü 2,931 km2, nüfusu 51,780, rayon merkezi 1859’da kurulan 21,025 nüfuslu (2002) Zelençukskaya stanitsasıdır. Çoğunluk nüfusu Rus/ Kazak’tır (% 62,3 Rus, % 33,1 Karaçay).

6.Karaçayevski ilçesi- yüzölçümü 3,916 km2, nüfusu 30,376, rayon merkezi 19,604 nüfuslu Karaçayevsk kentidir. Teberda kenti de (9,100)  rayonun güneyinde turistik bir merkezdir. Çoğunluk nüfusu Karaçay’dır, 5,642 m.yüksekliğindeki Elbrus Dağı (Oşhamafe; Mingi-Tav) da rayonun güneydoğusundadır. Kuban, Kuma ve Podkumok dahil birçok akarsu buradan doğar. Nüfusun % 85,7’si Karaçay, % 5’i de Çerkes’tir.

7.Malokaraçayevski ilçesi- yüzölçümü 1,365 km2, nüfusu  43,318, merkezi 1922’de kurulan 16,546  nüfuslu Uçkeken beldesidir. Karaçay  nüfusludur (% 87,5 Karaçay, % 7,8 Abazin).

8.Nogay ilçesi- yüzölçümü 202 km2, nüfusu 15,659 (2010), merkezi 4,152 nüfuslu (2002) Erken-Şahar’dır.17 Ekim 2007’de Adıge-Habl rayonu toprakları orta yarısında kurulmuştur. Nogay nüfusludur (% 76,7 Nogay, % 12,4 Rus).

9.Prikubanski  ilçesi- yüzölçümü 960 km2, nüfusu 29,343, merkezi 3,039 nüfuslu Kavkazski köyüdür. Nüfusun 75,7’si Karaçay, % 17,7’si de Rus’tur.

10.Urupski rayonu- en batıda dağlık bir rayondur, yüzölçümü 2,782 km2, nüfusu  24,404, merkezi 1860’da kurulan 6,566 (2002) nüfuslu Pregradnaya stanitsası/ beldesidir. Nüfusun % 69’u Rus, % 27,7’si de Karaçay’dır.

11.Ust-Cegutinski rayonu- yüzölçümü 911 km2,nüfusu 50,641, merkezi 30,602 nüfuslu Ust-Ceguta kentidir. İlçe (rayon) nüfusunun % 69,3’ü Karaçay, % 21,9’u da Rus’tur.

12.Habezski ilçesi- yüzölçümü 565 km2, nüfusu  30,356, merkezi Kabardey’den gelen Çerkesler tarafından 1833’te kurulan 6,208 (2012)  nüfuslu Habez beldesidir. İlçe nüfusunun % 95,5’i  Çerkes’tir (çoğu Kabardey, azı Besleney). 2002’de 4,478 olan Abazin nüfus (% 14), Abazin ilçesinin kurulması ve oraya  göç sonucu 372’ye düşmüştür (% 14’ten % 1,2’ye düşüş).