Kaffed Kongresi, Adıge Sorunları ve Yapılması gerekenler

Каффед Конгрэр, Адыгэ 1офыгъохэр, Ш1эгъэн  фаехэр

 Hapi Cevdet Yıldız

 18 Aralık 2011

 

 

 

Geçtiğimiz hafta, 3- 4 aralık günlerinde   Kaffed Kongresi yapıldı. Seçilen yeni Başkan’a ve çalışma arkadaşlarına, internet aracılığıyla  başarı dileğimi iletmiş bulunuyorum.

 

Блэк1ыгъэ тхьамафэм, мэфит1у ыкъудыеу Каффэд Конгрэр яш1ыгъ. Тхьэмэтак1эмрэ ыгъусэмэ, Интернетымк1э ш1уфэс яcхыгъ.

 

Ayrıca 12 aralık günü Adıge Parlamentosu-Khase, Thakuşın Aslan’ın başkanlığını (lışhalığını)  5 yıllığına  ikinci kez onadı. Başkan Thakuşın Aslan bir sosyoloji profesörü, bir biliminsanı.  Tahkuşın’a görevinde başarılar dilerken, büyük bir ihmale uğradığı anlaşılan Adıgece eğitim konusunda  kendisine ve yönetimine  başarılar dilemek isteriz.

 

Ащ нэмык1эу, тыгъэгъазэм ы 12 мафэм, Адыгэ Парламент-  Хасэм Тхьак1ущынэ Аслъаныр ик1эрык1эу илъэситф п1алъэк1э л1ышъхьау хырихыгъ. Л1ышъхьа Тхьак1ущынэ Аслъаныр зы социологи профессор, зы ш1эныгъэл1. Тхьак1ущынэм ы1офхэмк1э ыпэ к1онэу тыфэлъа1о, ау адыгабзэр ыкъунэ амылэжьэу зэхэтэхы, мы лъэныкъор къэгъэнэхъэжьын фай, Тхьэмэтэ лъап1эм (л1ышъхьам) ежьыри ыхьыкумэти 1оф дахэхэр зэрагъэфэнэу тыщэгугъу.

 

***

Kongrede tatsız durumlar  da yaşanmış. Örneğin Düzce delegesi hemşehrim Bayan Afitap Altan, - orada bulunmadığım için sadece yazılanlara göre söylüyorum- “Çerkes diye bir ulus, Çerkesçe diye de bir dil yoktur” demiş, bunun üzerine K’ube Nurhan kardeşimiz ve bir iki genç de  bu sözlere yuhalama biçiminde  tepki vermiş, Afitap’ın erkek kardeşi de K’ube Nurhan’ı darp etmeye kalkışmış.

 

Конгремк1э емык1ухэр, гухэк1 зек1уак1эхэр хъугъэу зэхэтхыгъ. Гущы1эм пае, Дузджэ къик1ыгъэ л1ык1оу Афитап Алтаным, -сэ конгрэм сызэмык1уагъэм фэш1к1э къатхыгъэхэм тетэу къэсэ1о- «Чэркэс зыц1э зы лъэпкъ, Чэркэсыбзэ зыфэп1онэу зыбзэ щы1эп» ы1уагъэу къатхы. Мыр зызэхехым К1убэ Нурхьанрэ ащ дезгъэщтэгъэ зыкуп ыгъусэ  протест яш1ыгъ, Афитап ыщынахьык1и   Нурхьаны  къеонэу  къежьагъэу, ау зэтырагъэуцуагъэу къа1уатэ.

 

Bu tür davranışlar hoş değil.   Adıgeler tepkilerini uygar biçimde, yani söz alarak ve sözlü olarak ortaya koymalılar, bağırıp çağırmaktan, kaba davranışlardan kaçınmalılar. Etkili ve edepli sözler karşılaşmalı.

 

Мы зек1ок1э  пстэури емык1у.   Адыгэ зек1уак1эр ащтэу хъушъунэп, ц1ыф фэдэу укъэгущы1эн, ц1ыф фэдэу  узэк1он, гъогу 1аем  утемыхьан фай. Гущы1э дахэхэр зэпэуцужьын фай.

 

Afitap niye öyle konuşmuş, amacı neymiş, bilemem. Ama Afitap Altan, ne dediğini bilecek düzeyde biri  olmalı.

 

Афитап сыдэ ащтэ ы1уагъ, сыд зыфэягъэр, сфэш1эшъунэп. Афитапым ш1умрэ емрэ зэхидзышъун  фэдиз  зэхэш1ык1 ы1эн фай.

 

***

 

Bu olay, daha başka  üzücü bir olayı anımsamama da neden oldu. Afitap’ın ağabeyi, çok sevdiğim  bir jandarma teğmeni, örnek bir Adıge yurtseveri idi, Allah rahmet eylesin. Görevli olduğu Giresun Eynesil’de bir kasaba kabadayısını herkesin içinde, galiba bir kahvehanede tokatlamış, o da   genç teğmeni öldürmüştü. Teğmen akrabam olan bir kızla evliydi, geride bir bebek  bırakarak, daha yirmili yaşında  yaşama veda etmişti.

 

Мы хъугъэ- ш1агъэм нэмык1 зы гухэк1 хъугъэ- ш1агъэгори сыгу къыгъэк1ыжьыгъ. Афитапы ыщынахьыжъ  сик1эсэ дэдэу зы жандарм лейтенантыгъ (афицарыгъ), зы адыгэ лъэпкъ ик1и хэгъэгу к1асэу щытыгъ, джы Тхьэм ыхьак1. Гиресун областы ы Эйнесил район къулыкъу щиш1эу ащк1э  зы бзэджэжъгорэм чылэм хэсэу енэпэшъоуагъэу,  ащи  к1алэр къиук1ыгъэу къа1отэжьы. К1алэм тэ тфэщытэу зыпшъашъи къищэгъагъ, зы сабыйц1ык1уи къелыгъ, ежь зефэхым илъэс т1ок1ым т1эк1у блэк1ыгъэу щытыгъ.

 

Teğmen, sanırım  deneyimsizliğinin ve toyluğunun kurbanı olmuştu. Deneyimli olanlar ellerini doğrudan ateşe sokmaz, maşa kullanırlar. Teğmen işi astlarına devredecek ya da sinirlerine hakim olacak,  adam dövmeyecek yerde, gençliğinin ve rütbesinin verdiği bir cesaretle olmalı, belânın üzerine  kendi  koşmuş ve bir edepsizin kurşunuyla yaşamından olmuştu.

 

Лейтнантыр  зэрэк1алэм, ыкъунэу пратик (опыт) зэрэми1эм тэк1одагъэу хъун фай. Пратик зи1эщт ц1ыфым ы1э маш1ом хырисэрэп, 1адэк1э ы1оф елъэгъу. К1алэм 1офыр ежь къепхыгъэ дзэл1мэ/ солдатмэ зэш1уахынэу яри1он фэягъ, ау ежь зэш1уихынэу ежьагъ, зи1эжьэжьыгъшъугъэп, емыон фаеу бзэджэжъым  еуагъ, ежь ежьырэу бэлахьым зыхидзагъ, зы бзэджэжъым ыщэ къурмэнэу фэхъугъ.

 

Afitap hanım köyümüzün komşusu  Akınlar- Birgehabl köyünden, tanırım, İngilizce okumuş, Kabardey başkenti Nalçik’te uzun yıllar kalmış, eğitimli ve kültürlü biri, kendisiyle  konuşmuşluğum var, bilgili, dönüşçü ve Kaffed’ci biri. Köyü Bırgehabl bir Vıbıh köyü idi,  şimdi Karadenizli bir kent mahallesine dönüştü. Köydeki  Vıbıhların çoğu  nesi var, nesi yok  satıp gitmiş. Köyde  üç beş Adıge ailesi kalmış. Yanılmıyorsam, Afitap'ın rahmetli babası da, emekli olunca köye dönüp ev yaptırmış, yeniden köyüne yerleşmişti.

 

 

 

Афитап тигъунэгъу хьаблэу Бырг1эхьаблэ щыщ, тызэрэш1э, инджылызбзэ еджагъ, Къэбэртаем ыкъэлашъхьэ Налшык илъэсыбэ  къэтыгъ, ш1эныгъэрэ зэхэш1ык1рэ зи1эу зы пшъашъэ, хэгъэгу гъэзэжьыным к1эдэоу, Каффедым фэ1орыш1эрэ купмэ ахэт. Бырг1эхьаблэр  джы Дузджэ къэлэшхом хащэжьыгъэу щыт, къуаджэр  лъэпэко т1ысып1эу хъужьыгъ, ыжъырэ Бырг1эхьаблэр Хы Ш1уц1э къушъхьэхэм къикощык1и къэк1огъэ ц1ыфхэм ят1ысып1э хъужьыгъ. Убых къуаджэу щытыгъ, ау убыхмэ я1эр ямы1эр ящи къуаджэр абгынагъ. Джы Афитап ыунагъо фэдэу унегъуищ, унегъуитф зыфэп1он къуджэм  къыдэнэжьыгъ. Афитап яти, сыхэмыукъомэ 1офым зыхэк1ыжьым къигъэзэжьи, унак1э аригъэш1и къуаджэм ык1эрык1эу къыдэт1ысхьажьыгъагъ.

 

Babaannem K'eç'ı olup Kiremitocağı- K’eç’ehabl köyünden, annesi de Abhaz Saz köyü Atsugba sülalesindendi.  Büyük dayılarım, Vıbıhların çoğu, Amç’ıhabl dediğimiz köyün Vıbıhları  da öyle yapmış, satıp savurmuşlar. Ucuza verilen toprak, şimdi, çoğu yerde  değerli/ erişilmesi zor arsa olmuş ve kapanın elinde kalmış.

 

К1ъэк1эхьабл а1оу, тпэгъунэгъоу  зы убых къуаджэ ти1агъ, сятэ янэ к1ъэк1ыгъ, ащ щыщыгъ, янэ Саз кои ы Ацугбэ л1акъом щыщагъ. Cятэ янэщхэм,  зэфэдэк1э убыххэм анахьыбэм, Амк1ыхьабл зыфат1орэри, нэмык1 хьаблэхэри aхэтэу ащтэу зек1уагъэх. Яч1ыгухэр, яунэ щагухэр пыут дэдэy ащагъ. Джы а ч1ып1эхэм анахьыбэр дышъэм фэдэ лъап1э хъужьыгъэ, ч1ыгур хэты ыпхъотагъэми ащ къы1эк1энэжъыгъ.

 

Bunu da bir köşeye yazmak gerekir.

 

Мыри зы ч1ып1эгорэм ытхэгъэн фай.

 

***

 

Kaffed ulusal mı uluslar üstü bir örgüt mü?

Каффедыр зы лъэпкъым ыорганизацэу щыта, ау лъэпкэыбэмэ зэдырая?

 

Çerkesya yurtseverleri (Адыгэ Хэгъэгур, Чэркэсиер зик1асэхэр)  haklı olarak, Kaffed’in salt bir Adıge- Çerkes örgütü değil, çok uluslu bir örgüt görünümünü yansıttığını söylüyorlar.  Doğru söylüyorlar.  Kafkasya’daki Çerkes örgütleri ve çevreleri, bilmediklerinden, Kaffed’i salt  bir ‘Adıge örgütü’ imiş sanıp ondan öyle  söz ediyorlar, onlara öyle yansıtılıyor olmalı.   Oysa Kaffed, bir ulusal, yani salt bir Adıge örgütü değil, uluslar arası ya da çok uluslu bir örgüttür. Üyelerinin yüzde 80- 90 kadarının Adıge/ Çerkes olduğu,  ancak Abhaz, Abaza ve Oset üyelerin üst yönetimde, karar verici  yerlerde bulundukları, örgütü yönlendirdikleri ya da dizginledikleri söyleniyor. Geçmiş uygulamalar da  bunu doğruluyor. Peki, yeni yönetim döneminde değişiklikler olabilir mi, bilemeyiz, beklemeliyiz.

 

Адыгэ Хэгъэгур, Чэркэсиер зик1асэ купхэм къызэра1орэмк1э Каффедыр зы адыгэ- чэркэс федерациеу щытэп, ар лъэпкъыбэм зэдырые зы федерациеу щыт. Къафкъасием щы1э чэркэс хасэхэм Каффедыр зы «Адыгэ Хасэу, федерациеу» къа1о, а ч1ып1эхэм   пхэнджэу ащтэ щагъэ1оу къыч1эк1ын. Ау Каффедыр адыгэ закъомэ яеп, лъэпкъыбэмэ зэдыраеу зы организацие. Каффедым хэтхагъэм щыщэу шъэмк1э 80-р, нахьыбэр  адыг а1о. Ау абхъаз, абазин ик1и осэтхэр  федерацием ыунашъош1ых, федерациер я1эмыш1э к1элым фэд. Сэри ащтэу къысфак1о. Джы зэхъок1ынхэр хъущта, тфэш1энэп, тыпаплъэмэ тлъэгъун.

 

Peki böylesine bir yapılanma sağlıklı bir Adıge örgütü  sayılabilir mi?

 

Мощтэ гъэпсыгъэ зы организациер зы адыгэ хэсэ шъыпкъэу плъытэн плъэк1ына?

 

Sağlıklı olması için hedef, amaç ve ülkü birliği olması gerekir.

 

Плъытэшъун фэш1к1э зы гъогум  узэгъусеу утетын, зы гук1аерэ зы  зык1ыныгъэрэ уи1эн фай.

 

Peki, böyle bir birlik var mıdır?..

 

Адэ, ащтэу зы зык1ыныгъэ щы1а?..

 

Adıgeler Rusya tarafından çiğnenmiş olan haklarının iade edilmesini ve anayurda dönüş hakkını istiyor ve bunu savunuyorlar. Yani mevcut Rusya politikalarını eleştiriyor ve bu politikanın değiştirilmesini isteyenlerle koşut/ paralel bir politika yürütüyorlar. Koşut politikayı savunanlar da dünyadaki ve Rusya’daki demokratik çevreler ve insan hakları savunucularıdır.

 

Адыгэхэр Урысием къыттихыгъэ фитныгъэхэм, ти хэкужъ, хэкужъым  гъэзэжьын фитныгъэм к1эдэух. Непэрэ Урысие политикэхэр пхэнджэу ялъэгъу, мы пхэндж политикэр зэблэхъугъэн фай зы1орэхэм ядетэгъащтэ. Тэ къытпараллэлэу политикэ зи1эхэр, тигъусэнхэ фай, Урысием ис демократ пстэур  ик1и ц1ыф фитныгъэхэм к1эдэурэхэр тигъусэн фай.

 

Sonuçta Adıgeler Rusya resmi politikalarına muhalefet etme ve hak talebinde bulunma gibi bir pozisyondalar ve öylesine bir politikayı savunuyorlar.

 

Адыгэхэр  Урысием пхэнджэу тлъэгъурэ ыкъэралыгъо  политикэм пэуцужьых, япозицие ащтэ щыт, фитныгъэхэм ак1эдэух.

 

Abhaz ve Osetlerin konumu Rusya politikalarına muhalefet etme değil, Moskova’nın resmi politikasını destekleme ve yedekleme biçimindedir, yani onların politikaları Adıgelerinki ile taban tabana  zıttır. Onlar, Rusya konusunda,  kendi var olan pozisyonlarından memnunlar, Adıgeleri etkileme ya da  etkisizleştirme peşinde olmalılar.

 

Абхъаз (азгъэ)  ик1и осетхэм (къушъхьэ)  Урысие политикэхэм апэуцужъын фэдэ зы гук1ае я1эжьэп. Мэзкуом  иполитикэхэм ядэ1эпы1ак1ох, шыкуао е кушъуты пысым фэдэх. Адыгэхэм я политикэмрэ ахэмэ я политикэхэр зэтефэхэрэп, зэзэгъынэуи щытэп. Ахэм ежь ястатусхэр ыкъунэу ялъэгъу, адыгэхэр пассивэ аш1ыным,  ягъэплъэхъунхэм  пылъых.

 

Abhazya ve Güney Osetya, Rusya Federasyonu tarafından birer bağımsız ülke olarak resmen tanınmış durumda. Her iki ülke – Abhazya ve Güney Osetya - RF politikalarının kesin izinde ve başka bir seçenekleri de yok. Türkiye’deki Abhaz ve Osetler de bu politikanın izleyicileri. Adıgelerin izlediği ya da izlemeleri gereken yol bundan tamamen farklıdır.

 

Абхъазиемрэ Тыгъап1э Осетиер Урысие Федерацием шъхьафит хэгъэгухэу ыщтагъэх, къаблэ ыш1ыгъэх. Мы хэгъэгуит1ур - Абхъазиемрэ Тыгъап1э Осетиер - УФ политикэхэм тетэу мэзак1ох. Гухэк1 т1оми Тыркуем ис абхъазхэмрэ осетхэри мы политикэхэм афэ1орыш1эх. Aдыгэхэр зырик1он фэе гъогур ащтэу щытэп, шъхьафы дэдэу щыт.

 

O iki ülke alacağını almış durumda ve onların o pozisyonda Adıgeler lehine oynacakları bir enstrümanları kalmamıştır. O iki ülke göbekten Moskova’ya bağlıdır.

 

Мы хэгъэгуит1ум зыфэещтыр ыгъотыгъэу щыт, ахэмэ адыгэхэм яш1уагъэ рагъэк1ынэу зы инструменти я1эжьэп. А хэгъэгуит1ури яныбык1хэмк1э Мэзкуом пыш1агъэх.

 

Bu gerçeği iyi kavramalıyız.

 

Мыр зэрэшъыпкъэр дэгъу дэдэу къытгуры1он фай.

***

 

Bu gerçeği kavramadığımız sürece mesafe alamayız.

 

Мы шъыпкъагъэр зэтымгъаш1эмэ ыпэ тылъык1отэн тлъэк1ыщтэп.

 

Dün Sovyetler Birliği ya da Soğuk Savaş döneminde hep beraberdik, Abhaz’ı, Oset’i, Çeçen’i, Dağıstanlı’sı ve Gürcü’sü aynı yolda ilerliyorduk. Hepimiz Sovyetlerdeki insan hakları ihlâllerine karşıydık. Düşük düzeyli bir ulusal algılamamız vardı ve ileride belirecek çelişkiler henüz açığa çıkmamıştı.

 

Мыщ ыпэм Советмэ Языгъэм е Зэо Чъы1эм илъэхъан тызэгъусагъ, абхъаз, осет, чэчэн, Дагъыстан щыщ ик1и гурджы тымы1оу зы гъогу тытетыгъ. Ты зепстэуи Совет Хэгъэгум щац1ыц1ырэ ц1ыф фитныгъэхэм тапэуцужьыщтыгъ. Мэк1э дедэу зы лъэпкъ гулъытэ ти1агъ, тапэк1э тагузфэгу къитэджэщт зэмзэгъыныгъэхэр къэлъэгъуагъэу щытыгъэп.

 

Şimdi yollar tamamen ayrılmış durumda. Abhaz, Oset, Karaçay, Çeçen ve Dağıstanlıların kendi adlarını taşıyan ayrı örgütleri, kendi federasyonları bile var, sadece kendi etniklerinden olan kişileri üye yazıyorlar, bu duruma itiraz ediyor değiliz, kendi bilecekleri bir şey. Ancak Adıge üye tabanlı örgütlere de gelerek, “biz de Çerkesiz” diyerek kendi politikalarını dikte etmeye, kendilerine  yer açmaya çalışıyorlar. Bununla yetinmiyor, Adıgeleri parçalayıcı ve Adıge toprağını da kemirici görüşler öne sürüyorlar.

 

Джы тигъогухэр шъхьаф шъхьафэу хъугъэ. Абхъаз, осет, къэрэшай, чэчэн ик1и Дагъыстан щыщмэ ежь ялъэпкъыц1эхэм атетэу организацие шъхьафхэр, федерациехэр я1. Ежь яетник купым щымыщэхэр ежь яхасэхэм хыратхэрэп, мыр мыхъушъунэу тэлъэгъурэп, ежь яхадэ тэ1о. Ащ къыщыуцухэрэп, хэтхагъэхэр адыгэу щыт хасэхэм дэжь къак1ох, «тэри ты чэркэс» а1о, ащ неужьыми ежь ялъэпкъ политикэхэр зэрахьанхэу къежьэх. Ащ щыуцухэрэп, адыгэхэм ик1и адыгэ ч1ыгужъым ецыгъун гухэлъэр къыригъэжъук1эу гущы1эхэр къырахьыжьэ.

 

Kafkasya’da Adıge ve Kabardey- Balkar cumhuriyetleri ve oralardaki sivil Adıge örgütleri Adıge/ Çerkes soykırımını tanıyor, anıyor ve bunun Moskova tarafından tanınmasını istiyorlar, bu gibi konularda alınmış yerel parlamento kararları bile var. Çok uluslu Karaçay- Çerkes Cumhuriyeti Adıge kuruluşları da, Moskova’nın Çerkes  Soykırımını tanımasını istiyorlar. Ama aynı cumhuriyetteki Abazin örgütleri, kendilerine de etnik temizlik ve toplu sürgün politikaları uygulandığı gerçeğini ağızlarına bile almıyorlar.

 

Къафкъасием щы1э Адыгэ ик1и Къэбэртэе- Белъкъар республикэхэмрэ ащ щагъэпсыгъэ адыгэ организациэхэм адыгэ лъэпкъгъэк1одыр (геноцидыр) ащтагъ, а1уатэ, шъыгъо мафэу пэгъок1ых, лъэпкъгъэк1одыр Мэзкуоми къаблэ рагъэш1ыным пылъых, шъолъыр унашъохэри ащтагъэх. Лъэпкъыбэм ыреспубликэу Къэрэшэй- Шэрджэсым щы1э адыгэ организациехэри, Мэзкуоми чэркэс лъэпкъгъэк1одыр ыщтенэу ра1уагъ. Урысие хьыкумэтым абазинхэми лъэпкъ укъобз ик1и Чэркэсием рафын политлкэхэр ращыл1агъ, ау  абазин организациехем мы лъэныкъомк1э зи къа1орэп.

 

  Abhazya ve Güney Osetya’nın, dahası Abazinlerin   öylesine demokratik bir   talepleri yok. Abazinler Abhazların peşine takılmış durumdalar, Abazinler Adıgelerden ayrılıp yanlış bir yola saptılar, kendi  kendini yadsımadır bu. Adıge- Çerkeslerden ayrılıp etnik temelli Abazin- Abhaz örgütünü kurmuş bulunuyorlar. Abhaz ve Osetler bağlamında Rus hükmetince alınmış  resmi bir göç ettirme/ sürgün kararı yok, oysa Abazinler, tıpkı Adıgeler gibi, Rus askeri otoriteleri tarafından anayurtları Çerkesya'dan çıkartılarak toplu halde  Türkiye'ye sürüldüler. Onlar, maalesef   Moskova’yı gücendirmekten çekiniyorlar. Bunda başkalarının çıkarı olabilir, ama bizim olamaz. Bu noktada da yollarımız ayrılıyor. Abazinlerinki son derece çirkin, inkârcı ve utandırıcı bir politika.

 

Адрэхэм, Абхъазиемрэ  Тыгъап1э Осетием, ащ къыдафэу абазинми тэт фэдэу, тэ тызыпылъ фэдэ зы гук1аерэ политикэрэ я1эп. Абазинхэр абхъазхэм апыш1агъэх, абазинхэр адыгэхэм агок1ыхи пхэндж гъогум техьагъэх. Адыгэхэм агок1ыхи абазин- Абхъаз организациер агъэпсыгъ. Урысым абхъазхэмрэ осетхэр яхэкухэм къырифыгъэхэп, ау абазинхэр Чэркэсием ащэк1э ригъэк1и Тыркуем ыфыгъэх. Ары, ау ахэр джыри Мэзкуом игу хамыгъэк1ыным пылъых. Мы политикэхэр ахэмк1э ш1уагъэ хэлъэу плъытэшъун, ау тэрык1э ш1уагъэ хэлъэп. Хьайнэпагъ мы абазинмэ яполитикэ.

 

Onlar Moskova politikalarını izliyor, Adıge- Çerkeslere karşı Rus hükümetinin işine gelecek biçimde, Adıgelere ve abazinlere karşı soykırım, etnik temizlik ve toplu sürgün suçlarının işlendiği gerçeğini itiraf edemiyor, görmezlikten geliyor, gerçeği gizliyor, inkârcı  Rus resmi politikalarının yanında yer alıyorlar. Böylesine saygısız, ucuz ve ahlak dışı  politikalar Adıge/Çerkes politikaları olamazlar.

 

 

Ахэр Мэзкуом ыполитикэ гъогу тетых, Урысие хьыкумэтым адыгэмэ лъэпкъгъэк1од къызэрарыш1ыл1агъэр, этник укъобзыр, зэрэлъэпкъэу ыхэгъэгу къызэрэрафыгъэр аш1э, ау амыш1ахэ, амылъэгъу фэдэу заш1ы, хъоршэрыгъэхэр зэрахьэ, лъэпкъгъэк1одыр зиушъэфырэ, мыхъугъоу  зи1орэ, пц1ырэ Урысие къэралыгъо политикэм дырагъащтэ. Мыщ фэдэ шъхьэк1эфэнчъэ ик1и 1эдэбынчъэ политикэхэр адыгэ политикэу хъушъунэп.  

 

Demek ki, yollarımız ayrılmış bulunuyor. Adıge, Çerkesya yurtseverlerinin (Адыгэ Хэгъэгур Зик1асэхэр, Чэркэсиер Зик1асэхэр) bu gerçeği iyi anlatmaları gerekiyor.

 

Зэрэт1уагъэу тигъогухэр зэтэфыгъэхэу хъугъэ. Адыгэ Хэгъэгур Зик1асэхэм/ Чэркэсиер Зик1асэхэм мыр тэрэзэу къагуры1он, зэхаш1ык1ын ик1и щэрыоу  а1отэшъун фай.

 

Adıge yurtseveri demekle, yurdumuzu Adıgey Cumhuriyeti’nin dar topraklarıyla sınırlıyor, bir il toprağı düzeyine indirmeyi savunuyor değiliz.

 

Адыгэ Хэгъэгур е Чэркэсиер Зик1асэхэр зыт1орэм, къат1о тш1ойгъор Адыгэ Республикэм ыч1ыгу эп1э ц1ык1ур арэп, тилъэпкъым ыч1ыгужъхэр, непэрэ  губерние ч1ыгу ц1ык1ухэм афэдэу тлъытэшъунэп. 

 

Abzah’ın, “O Tanrı çok kurnaz bir Tanrı, kendi tavuklarını (thaçet = hindi)  iri, bizimkileri ( bizim 'çetı’leri= tavukları)  küçük yarattı” dediği anlatılır. Abzahlar hindiye ‘thaçet’ (Tanrı tavuğu), Şapsığ ve Vıbıhlar da ‘kurkur’ (hindi) derler. O hesap biz de Çerkesya dediğimizde küçük  bir yöreyi değil Adıge ulusunun tarihi topraklarını   anlıyoruz.

 

Абдзахэм, “А Тхьар бо Тхьа хъурназ, ежь ычэтхэр (тхьачэтхэр) ынэ ыш1и, тэ тичэтхэр жъыеу къигъэнагъ” ы1уагъэу къа1отэжьы. Тхьачэтым, шапсыгъхэмрэ убыххэм    куркур, абдзахэхэм тхьачэт (тхьам ычэт)  ра1о. Ащ тетэу тэри Адыгэй ц1ык1ури Адыгэ  Хэгъэгур арыгъэу тлъытэрэп, тлъытэрэр блэк1ыгъэ тарихьым къытхырэ ыжърэ  адыгэ ч1ыгужъхэр ары.

 

Adıge Cumhuriyeti 7, 6 bin km.kare büyüklüğünde, nüfusunun  dörtte biri  Adıge olan,  440 bin nüfuslu bir yöre, bir cumhuriyet. 2010 sayımına göre Adıge Cumhuriyeti'nde 270,6 bin Rus ( % 63,6), 107 bin Adıge (% 25,2), ayrıca 2,7 bin Çerkes de var, 15,6 bin Ermeni (% 3,7), 5,9 bin Ukraynalı (% 1,4) ve 4,5 bin Kürt (% 1,1) bulunuyor. (Rus ve Adıge nüfusları biraz azalmış durumda, ancak bir bölüm Adıge – 2,7 bin- ayrı bir adla, Çerkes adıyla  kaydedilmiş). Adıgey ya da Çerkesya  demekle  biz, küçücük bir yöreyi değil, Adıge ulusunun çalınmış tüm tarihi topraklarını söz konusu ediyoruz (AC,KÇC,KBC,Krasnodar Kray,vb).

 

 Адыгэ Республикэм  ыч1ыгу км. каре мин 7, 6, ц1ыфышъхьам щыщэу  процент (шъэмк1э) 25,2 фэдизыр адыгэу, ц1ыфышъхьа мин 440 зис зы шъолъыр, зы республик.  (2010 илъэс ц1ыфышъхьа пчъыгъэм тетэу  урысхэр- мин 270,6, адыгэхэр мин- 107,чэркэсхэр  мин 2,7,  Ермэлыхэр- мин- 15,6, Украинэхэр- мин 5,9, куртхэр- мин 4,5. Урысхэмрэ адыгэмэ япчъагъэ т1эк1у хэк1ыгъ, ау чэркэс ц1эр шъхьафэу атхыгъ). Адыгэй е Чэркэсие зыт1орэм тэ къыттахыгъэ тич1ыгужъхэр  тыгу къэтэгъэк1ыжьых (АР,КЧР,КБР,Краснодар край ик1и нэмык1 ч1ып1эхэр). 

 

 Soykırımı savunanla yadsıyan aynı örgütte bir araya getirilirse, muhteşem bir oportünizm yapılanması oluşmuş olmaz mı? Bu bir  yerinde sayma ya da  kendi kendini frenleme, pasifleştirme ötesinde ne gibi bir anlam taşıyabilir ki?

 

Лъэпкъгъэк1од (геноцид) зи1орэмрэ адыгэмэ геноцид  раш1ыл1агъэп  зи1орэр зэгъусэу зэдэлэжьэн, зы хасэ зэда1ыгъын т1омэ, мыр зы оппортунист гупщысэу хъушъун, ау политикэ шэрыоу хъушъунэп. Мыщ 1оф тэрэз умыш1эшъун, плъакъохэр умгъэхъыешъун, пассив ухъун нэмык1 сыд мэхьанэ къик1ын?

***

 

 

 

Bireysel yaklaşımlar ve gerçekçi politika

 

Шъхьэзэкъо зек1уак1эхэр, шъыпкъэныгъэм тет политикэр

 

Olaylara bireysel yaklaşanlar da var. Örneğin, ‘eşim, kocam  Oset, Abaza, Karaçay, ben onları nasıl itelerim?’ diyenlerle de karşılaşıyoruz. Burada toplum ile bireyi karıştırma durumu var. Birey bir Afrikalı ile de evlenebilir. Sorun o değil.

 

Хъугъэ- ш1агъэхэм шъхьэзэкъо 1офэу хаплъэхэри щы1эх. Гущы1эм пае, 'сишъхьэгъусэ осет, абазин, къэрэшай, сэ ахэр тощтэ шызгъэзыен?' зи1охэри щы1эх. Лъэпкъ 1офымрэ нэбгэ 1офымрэ зэхэтэгъахьэ. Ц1ыфым ш1у ылъэгъун, зы ц1ыф1 ш1уц1и къищэн, дэк1он  ылъэк1ын. Проблемыр арэп.

 

Biz kimseye Abaza, Türk ya da   Rus olduğu ya da  o topluluklardan kişilerle evlenmiş oldukları için karşı değiliz. Tabii, bu arada  grup dışı evlilikleri  desteklemediğimizi de belirtmeliyim.

 

Тэ  нэбгэ зырызхэм  абхъаз, лъэпако е урыс  лъэпкъхэм ащыщэхэр къащэх е ахэм адак1ох  т1оу а ц1ыфхэр пыеу тыубытырэп. Ау, адыгэхэм мыадыгэхэр къарэщи  т1орэп.

 

Biz, eşit demokratik temellerde halkların kardeşliğini ve bu demokratik temele ters düşmeyecek  biçimde Adıge toplumunun haklarını savunuyor, Adıge ulusuna da platformda bir yer açmaya çalışıyoruz.

 

Тэ, зэфэдэ демократик лъапсэхэм атетыхэу лъэпкъхэр зэгохьаным, а лъапсэм тетэу, ащ тегъэпсыхьагъэу адыгэ лъэпкъым ыфитныгъэхэр къэдгъэхъэным, адыгэми зы ч1ып1э шъхьаф ядгъэгъотыным   тык1эдэуы.

 

Şu durumda, Türkiye’de Türkler, Kürtler, Aleviler, Romanlar, Çerkesler, Abhazlar ve daha başkaları ile  demokratik hakları savunma, faşizme ve asimilasyona karşı olma temelinde birleşebilir, uzun ya da kısa erimli dayanışmalar içine girebiliriz.  O konu sorunun ayrı bir boyutu.

 

Тэ Тыркуем ис тыркухэр, куртхэр, алевихэр,  романхэр, адыгэхэр, абхъазхэр ик1и нэмык1 купхэр, зэпстэури  тызэгъусэу демократик фитныгъэхэр з1эк1эдгъэхьан, фашизмэм ик1и ассимиляцэ политикэхэм тапэуцужьын фай, тэ1о. Мы 1офыгъори проблемым ызы лъэныкъо шъхьфэу тэлъытэ.

 

Konu anayurda ilişkin talepler olduğunda ise, yollarımız ayrılıyor. Örneğin, Abhazlar, yukarıda belirttiğimiz gibi, Rusya politikalarını ayırımsız destekliyorlar. Geçmişte, Çerkes Kurtuluş Savaşı sırasında da Adıgelere karşı idiler, yardım etmemişlerdi. Abhazya diasporadaki tüm Abhaz, Abazin ve Vıbıh nüfusa tabii yurttaşlık ve dönüş hakkını tanımış bulunuyor. Ama Adıgeler öylesine hak ve  olanaklardan yoksunlar. Vıbıhlar ise,  geleneği ve konuştuğu dil ile tamamen Adıgeleşmiş olan bir toplum. Adıge birliği dışında bir Vıbıh oluşumu gerçekleşebilir mi?  Abhazlar  Vıbıhları Adıgelerden ayırıp  Adıgeleri  zayıflatmaya  çalışıyorlar, doğru bir tutum olamaz bu, başaramazlar da. Bazı Abhaz yazarlar, 1864 yılına değin  egemen Adıge toprağı olan Ciget (Gagra)  yöresinin Abhazya’ya verilmiş olması ile yetinmemiş olmalılar, şimdi de Karadeniz kıyısı Adıgelerinin tarihsel topraklarına göz koymuş bulunuyorlar. Ciget yöresi, Adıge ülkesi Çerkesya sınırları içinde iken, 1864’te yerli halkından temizlenerek Kuban Oblastı içine alındı, diğer Adıge yöreleri gibi, Ciget (Sadz) yöresine de Rus nüfus getirilip yerleştirildi. 1896’da Kuban oblastı’ndan çıkartılarak Karadeniz kıyıları boyunca bir Karadeniz ili oluşturuldu, bu arada 1864 yılı öncesinin egemen  Adıge toprağı olan Ciget yöresi de (şimdi- Gagra rayonu), Kuban oblastı’ndan çıkartılarak, Kutaisi iline bağlı  Sohum ilçesi (şimdi- Abhazya)  sınırları içine alındı ve hâlen  orada.

 

Ау, 1офыр  хэгъэгужъым къызыфэдгъазэрэм, тигъогухэр  зэтафэхэрэп. Гущы1эм пае, абхъазхэр урыс политикэм езэгъых. Ыпэм, Адыгэ Шъхьафитныгъэ Заом ылъэхъани ахэр  урысмэ  як1ыгъугъэх. Абхъазием непэ, диаспорэм щы1э абхъаз, абазин ик1и убыххэр гражданэу ещтэх, ахэм ащыщэу къэзгъэзэжьырэхэр регъэблагъэ. Адыгэмэ мыщ фэдэ амалхэр я1эп. Тэ тызэреплъырэмк1э убыххэр бзэрэ хабзэрэ ылъэныкъок1э адыгэх нахь абхъазхэп. Абхъазхэм убыххэр къытхащыни тк1уак1э хырагъэзыным пылъых, мыр 1оф тэрэзэу хъушъунэп. Адыгэ ч1ыгужъыгъэ джигэт (садз) шъолъырыр ащтагъ, ар афырикъугъэу къык1эк1ынэп, джы Хы Ш1уц1э адыгэмэ яч1ыгужъхэми нэ къытырадзагъ. Джигэт шъолъырыр 1864 илъэсым урысмэ ащтагъ, этническэ укъобз раш1ыл1агъ,  ащ нэужьым Кубан областым хырагъэхьагъ, мы ч1ып1эхэм урысхэр къащэхи къырагъэт1ысхьагъ. 1896 илъэсым   Кубан областым зы ч1ып1э хырахи хы1ушъом Хыш1уц1э губерниер щагъэпсыгъ, ащ къыдафэу  адыгэ ч1ыгужъэу джигэт (джы- Гагра район) ч1ыгури Кубан областым хырахи Кутаиси губернием епхыгъэ Сохъум округым (джы- Абхъазие) хырагъэхьагъ.

 

Abhazlar geçmişi kaşıyarak ve olmayacak şeyleri öne sürerek, Adıgeleri bölme dışında  neyi amaçlıyor olabilirler? Soçi ve Tuapse’den de söz ediyor, oraları  ‘Abhaz toprağıdır’, dahası Şapsığ ve Natuhaylar için de Abhaz kökenlidir diyor, sınırlarını kuzeyde Kuban nehrine uzatmak istiyorlar. Ancak dünya’daki tüm Abhaz nüfusunu toplasan, bırakın Anapa ve Novorossiysk’i,  Soçi ve Tuapse ilçesi toplam nüfusunun yarısı bile etmez.

 

Абхъазхэм блэк1ыгъэр зэ1аш1э ик1и мыхъущтхэр къырахьыжьэ. Адыгэхэм къин къаратыным пэмык1 сыдым пылъых, тфаш1эрэп. Шъачэм, Т1уапсэм ыунашъо аш1ы, Пшызэ 1ушъо нэсыфэ щы1э  ч1ып1эхэр Абхъаз ч1ыгужъых, шапыгъхэмрэ натыхъуайхэри абхъаз тек1ых а1о. Ау дунаем тэт Абхъаз пстэур тыугъоими, Анапэрэ Ц1эмэзрэ хатпчъэрэп, а ч1ып1ит1ум ис ц1ыфышъхьам ызыныкъоуи хъушъунэп.

***

 

 Abhaz Devleti, Abhazya’ya yerleşmek isteyenlere konut veriyor  ve maddi destek sağlıyor. Bir Abhaz’ın karşısında, Abhazya’ya dönüşü ve oraya yerleşmeyi  engelleyeсek hiçbir  engel kalmadı. Ek olarak, Abhazya RF devletinin güvencesi altında.

 

Абхъаз Къэралыгъоp, Абхъазием ыт1ысхьэ ш1ойгъомэ унэ къареты ик1и адэ1эпы1э. Тыдэ щы1эми зы абхъазым Абхъазием ыт1ысхьан фитныгъэ ы1, политик пэрыохъуи къыфэнэжьыгъэп. Абхъазиер Урысием  ыгарантие к1эт.

 

Diasporadaki Adıge-Çerkesler ise, somut anlamda her türlü ulusal- demokratik haktan yoksun bulunuyorlar. Anayurtlarına dönüş hakları bile yok, Rusya Federasyonu  tarihsel gerçekleri (soykırım ve sürgünü)  yadsıyor, olayları gizlemeye ve tahrif etmeye çalışıyor. Çok çirkin bir politika. Abhazlar da maalesef bu Rus inkâr politikasının destekçisi konumundalar.

 

Диаспорэм щы1э адыгэмэ лъэпк ик1и демократик фитныгъэхэр я1эп. Яхэкужъ агъэзэжьын фитныгъи я1эп. Ащ къыдафэу Урысие Федэрацием  тарихъым щыхъугъэхэр (адыгэ геноцидыр ик1и адыгэхэр яхэгъэгу къызэрэрафыгъэхэр)  мы ыш1эгъэ бзэджагъэхэр зытыредзы, мыхъугъахэу е1о, еушъэфы ик1и хъугъэ- ш1агъэхэм яхэ1эзахьы. 1эе дэдэу зы политикэ. Гукъау нэмы1эми абхъазхэм урыс пц1ыупс политикэхэм  дырагъащтэ.

 

Ortada dürüstlük ve samimiyet olmalı. Geçmişte dönüşçüler “Anayurt kucağını açmış soydaşları, bizleri  dört gözle bekliyor, dönüşün önünde  hiçbir engel kalmadı” diyor, yalanlar  uyduruyorlardı. Sonuç fiyasko ve düş kırıklığı oldu. Rus ve Abhazların yalanları da gerçekler karşısında mutlaka iflâs edecektir.

 

Ц1ыфыр цахь зыфэпш1ын ц1ыфэу хъун фай. Блэк1ыгъэ илъэсхэм хэкум дгъэзэжьыщт зи1орэхэм «Хэгъэгур ышъыпкъэ дэдэу, ы1эхэр къиущэигъэу къытпаплъэ, зы пэрыохъуи къэнэжьыгъэп» а1ощтыгъ, пц1ыхэр аусыщтыгъ. 1офыр ащ зэрэтемытыр тлъэгъугъ. Урысхэмрэ абхъазхэм япц1ыхэри, зы мафэ къэк1ощт къыч1эщыщтых.

 

 Ama bizler gerçeği söylemekten çekinmemeliyiz.

 

Тэ шъыпкъэхэр къэт1оным тытемык1ын фай.

***

Abhazlar, Osetler ve onlarla birlikte olanlar, örgütleri ve demeçleri ile,   uluslar arası düzeyde yürütmekte olduğumuz hak arama mücadelemizde yanımızda yer almıyorlar. Bunlardan bazılarının 21 Mayıs anmalarına katılmaları ve  bazı yürüyüşlerimizde yer almakta  olmaları bizleri yanıltmamalı, bunlar  bireysel sempati ve   davranışlar ötesi bir anlam taşımazlar, ulusal- politik  anlamda bir değişikliği işaret etmezler. Türk, Kürt, Alevi ve daha başkaları da demokratik yürüyüş ve mitinglerimize geliyor, katılıyor ve Çerkesleri destekliyorlar. Ölçü olarak, örgütlerin ne dediğine, Kaffed’e ve Abhaz- Fed'e  bakmalı, örgütler önemli.

 

Абхъазхэр, осетхэр ик1и ахэмэ ак1ыгъухэр, яорганизациэхэмрэ къа1орэхэмк1э, лъэпкъмэ азфэгу платформым щыдгъэк1орэ ти фитныгъэ бэнэнымк1э къытдэ1эпы1эхэрэп. Мыхэмэ ащыщ нэбгэ зырызхэр, гъэ къэс  Жъоныгъуак1эм ы 21-м тш1ырэ шъыгъо зэ1ук1эхэм къaхахьэх, тилъэсрык1охэми къахахьах, мыщ лъэпкъ политикэм зэхъок1ыныгъэ къыфырихьырэп. Тырку, курт, алеви ик1и нэмык1хэри тадэжь къак1ох, тилъэсрык1охэм къахахьах. Мэхьанэ зи1эщтыр организациэхэм, Каффедрэ Абхъаз-Федым сыд ы1орэ, ахэр ары, ахэм яплъыгъэн фай.

 

O tür a politik ya da karşıt örgütlerle politik birleşmeler yapılamaz, ancak demokratik ya da kültürel platformlarda,  geçici bir araya gelmeler yapılabilir. Örneğin, Türkiye yeni bir anayasa 'hazırlık çalışması' içinde, o gibi konularda dayanışma ve görüş alışverişleri yapılabilir. Yine, Kaffed’in düzenlediği 21 Mayıs Beşiktaş anmaları, bölgesel Kafkas ya da Çerkes kültür şenlikleri gibi yerlerde bir araya gelinebilir.

 

Политикэ лъэныкъомк1э тэ къытдезымыгъэщтэрэ организациехиэм демократик е културэл платформхэмк1э п1алъэк1э тызэ1ук1эн тлъэк1ыщт. Гущы1эм пае, Тыркуем зы хэбзэ шъхьа1э (конституцэ) ыгъэухьазырыщт а1о, а лъэныкъомк1э хэти ыгупщысэ къи1ошъун. Ащ фэшъхьафэу, Каффедым жъоныгъуак1эм ы 21-м  Истамбул Бешикташ зэ1ук1эмк1э, гъэмафэм ч1ып1э адыгэ- чэркэс фестивалхэмк1э тызэхахьэ.

 

Ancak, unutulmamalı, Kaffed ve diğer federasyonlar 12 Mart 2011 Ankara Çerkes yürüyüş ve mitingine, bunun ardından 17 Nisan’da İstanbul Kadıköy’deki tekrarına karşı çıktılar, kendi üyeleri olan derneklerin ve kişilerin katılmalarını da yasakladılar ve  çok olumsuz bir politika izlediler. Kaffed’in bu negatif politikasında, çekingenlik/korku  yanında, sanırım Abhaz ve Oset kliklerin de payı olmalı.

 

Каффед ик1и нэмык1 федерациехэр мыгъэ гъэтхэпэ мазэм ы 12- м щы1эгъэ чэркэс лъэсрык1ом ик1и митингым, мэлылъфэгъу мазэм ы 17- ым Истамбул щы1эгъэ ык1элъык1оми къыхэхьагъэхэп, ежьхэри ежьмэ къяпхыгъэ хасэхэри нэбгэхэри къыхагъэхьагъэхэп, мыр емык1у дэдэ политикэу тэлъэгъу. Каффэдым мы емык1у ыполитикэр тхыон лъэныкъом фэшъхьафэу, сенэгуе абхъаз ик1и осет зэ1эгъэхьак1охэм (кликэхэм) я1офэу хъун фай.

 

Şu durumda, Abhaz ve Oset örgütleriyle, sadece  kültürel ve folklorik nitelikte işbirlikleri yapılabilir. Adıge karşıtı tutumları nedeniyle, onlarla politik anlamda bir işbirliği yapılması, bana göre olanaksız gözüküyor. Çünkü onların RF’den bağımsız bir politikaları olamaz.

 

Къэт1онэу хъунмэ, абхъаз ик1и осет хасэхэмэ културэмрэ фольклор лъэныкъохэмк1э 1оф адэтш1эн тлъэк1ын. Адыгэхэм къызэрэпэуцужьырэхэм къыхэк1эу ахэмэ политикэ лъэныкъомк1э гъусагъэ адэтш1эн тлъэк1ынэп. Ахэм, Урысиер щагъгъэзыеу  къытдэлэжьэнхэ алъэк1ыщтэп.

 

Kaffed’e gelince, bu örgüt, ister istemez arınacak ve fazlalıklarını atacaktır. Öyle olması da iyi olur. Nitekim yeni yönetim ve başkanı, yeni anayasa hazırlık çalışmaları için çeşitli çevrelerden (çeşitli Çerkes gruplarından)  görüş istemiştir, bu da bir tür iyileşmeye, klikçi ve sansürcü anlayışın zayıflamakta olduğuna bir işaret sayılabilir. Ancak erken hükme de varılmamalı.

 

Каффедым зыкъыфэдгъэзэжьмэ, мы федерацием, фаеми фэмыеми зиукъобзыжьыщт, емык1ухэр зыпидзыщт. Ащтэ хъущтэу къысфак1о. Мыр зыфас1орэр, Каффед тхьэмэтак1эм хэбзэшъхьа1эр ик1эрык1э гъэухьазырыным фэш1к1э,  хэти (нэмык1 адыгэ купхэри хэтхэу) къи1ощтыр къи1онэу, къитхынэу фэягъ. Мыри кликэ ик1и цензурэ политикэхэр щигъэзыен фае фэдэу тлъытэшъун. Ау мы лъэныкъомк1э хъущтым тыпаплъэмэ нaхьыш1ущт.

 

 

Adıgeleri  karşısına alan  bir platformda  Abhazlar ne yapabilirler? Abhazlar, 19. yüzyılda  Adıgelerin yirmide biri sayısında idiler. 1864’te demokratik Çerkesya yok olunca, feodal Abhazya’nın da sonu göründü. Abhazya 1810 yılında gönüllü olarak  Rus koruması altına girmişti, ancak 54 yıllık Rus yönetimi, feodal zincirleri kırıp modernleşmeyi getirememişti, yöre Rusların ve Rus işbirlikçisi  prenslerin ve gerici soyluların baskısı altında ve güdümündeydi (*) , ‘reform gereği’ denerek, 1864 yılında  Abhaz etnik ilçe adı   (Abhaz feodal prensliği)  kaldırıldı ve orası sıradan  bir Rus ilçesine (Sohum okrugu)  dönüştürüldü. 1877- 1878 Osmanlı- Rus Savaşı sırasında, 1877’de istilâcı Türkler Sohum kıyılarına denizden çıkartma yaptılar, Türk istilacılarla  birleşen ve ayaklanan 4 bin  yağmacı Abhaz (Müslüman Abhaz), güvendikleri  Türk müttefikleri  yenilince, Rus makamlarının Abhazlara yönelik bir sürgün kararı olmamasına karşın, korkarak, Türk gemileriyle   Türkiye’ye kaçmış ve kendi ulusal yıkımlarını  kendileri hazırlamışlardı.   Hıristiyan Abhazlar ise Osmanlı oyununa gelmemiş, Rusların safında kalarak, Abhazların ulusal anlamda büsbütün yok olmalarını, tarihten silinmelerini  önlemişlerdi.

 

Адыгэмэ къапэуцужьыщт абхъазмэ сыд афэш1эшъун? 19 л1эш1эгъум  адыгэхэм япчъагъэр шъэмэ абхъазхэр тфэу хъущтыгъ ны1эп. 1864 илъэсым Чэркэсиер зэукъом, Абхъазиеми ыуж къэлъэгъуагъ. Абхъазиер,  феодал  пшъэхъухэр зытыридзэу модернэу хъушъугъагъэп, илъэс шъэныкъо нахьыбэ Урысием, князьхэм, пщы- оркъхэм абжъым к1этыгъ, «реформ» а1уи абхъаз феодал хэкуц1эри тырахыгъ, ыжърэ Абхъазием  зы урыс округ (Сохъум округыр) щагъэпсыгъ (1864). 1877 илъэсым къуахьхэмк1э къак1охи тыркухэр абхъаз ч1ылъэм къытехьагъэх, абхъаз зэпхъак1охэр, бысмэнхэр тыркумэ гъусэ афэхъугъэх, урысым тыркур зытырек1эм, абхъазхэр тырку къуахьмэ арит1ысхьахи тыркуем ыхъушъутыжьыгъэх. Бысмэн абхъазхэр ежь – ежьыхэм ежь ялъэпкъыр ухыжьыным нагъэсыгъ. Xристиян абхъазхэр тыркумэ афэгъэпц1эшъугъэхэп, ахэмэ урысым дырагъэщтагъ ик1и абхъаз лъэпкъыр къагъэнэжьыгъ.

 

Şu durumda Kaffed, salt tek bir ulusun  örgütü (Adıge örgütü)  değil, Adıge çoğunluk tabanına karşın, tabana ters düşecek bir biçimde birçok değişik ulustan bireyin yer aldığı   uluslar arası  (Adıge+ Abhaz+ Abaza+ Oset, vb etiketli)  bir örgüt olma özelliğindedir. Anormal bir oluşumdur bu. Kaffed yönetiminde, etnik düzeyde,  ‘zıtların birliği’ gibi bir durum yaşanıyor. Nedeni politik bilinç düzeyinin düşük olması ve oportünizm (çıkarcılık) olabilir. Böylesine bir ‘birlik’ anlayışı içinde ırkçı/Türkçü CHP, ırkçı/ milliyetçi Onur Öymen’ler ve  Rusçu Abhaz politikaları yer bulabiliyor, Çerkes ve  Dersim soykırımları (**)  ve diğer  insan hakları ihlâlleri ‘mazur’ görülebiliyor, demokratik Çerkes etkinliklerine karşı tavır konabiliyor ve Adıgelerin karşılaştığı trajedi/ soykırım ve toplu sürgün olayı, Beşiktaş köşelerine ve Kandıra Kefken’e kaçırılarak gözlerden   ırak tutulabiliyor, “Adıge’ye Adıge propagandası” yapılıyor, sonuç olarak da Adıge politikaları ve uyanışı bastırılmak isteniyor.

 

Зэрэт1уагъэу Каффедыр, непэ  зы адыгэ лъэпкъ организациэу щытэп, хэтым ыбэр адыгэ, ау мыщ темылъытагъэу, пчэ1ур лъэпкъыбэмэ (адыгэ+ абхъаз+ абазин+ осет...) зэда1ыгъ. Мыр дэгъоп, анормалэу къытфак1о. Каффедымк1э, этник платформ лъэныкъомк1э, 'зэмзэгъымэ язык1ыныгъэ' фэдэу зы щытык1э щы1. Мыр политик зэхэш1ык1ыр зэрэмак1эм къыхэк1ын фай. Мощтэу зы 'зык1ыныгъэм' расист/ пантуркист CHP-р  (Республикэ лъэпкъ партиер), расист/ тырку националист/ пантуркист  Онур Оймэнхэр, урыс политикэхэм ыхъумак1о абхъазхэм ч1ып1э щагъоты, чэркэс ик1и Дерсим геноцидхэр (**)  ик1и нэмык1эу ц1ыфым рахыгъэ жъалымагъэхэр ‘мыгубгъэнэу’ плъэгъун плъэк1ыщт, демократик адыгэ зэ1ук1эхэр щыбгъэзыен, адыгэхэм къарахыгъэ трагедир/ геноцидыр, яхэгъэгу къызэрафыгъхэр,  Истамбул Бешикташым, Кандыра Кефкеным щыбгъэбылъын, щыбыушъэфын, ‘адыгэм адыгэ пропаганд’ епш1ыл1эн, адыгэ политикэхэр, адыгэ ц1ыфхэм якъэущыжь пц1ыц1ын плъэк1ыщт.

 

Bu gibi nedenler yüzünden, Adıge gençleri, her zamankinden daha uyanık olmak zorundadırlar.

 

Адыгэ ныбжьык1эхэр сыдыгъо уахъти нахь инэу къэущынхэ фай.

 

(*) – Abhazlar, maalesef bu çağdışı ve gerici yapıyı yüceltici, krallığa, ‘imparatorluğa’ dönüştürücü yazılar yazabiliyorlar. Bkz. Hayri Ersoy, ‘Cevdet Hapi’nin “Vıbıh ve Abhazlara İlişkin Birkaç Düzeltme” Safsatası’, ‘Jıneps’ gazetesi, Mart 2007 sayısı.

(**) - 1937- 1938 илъэсхэм Дерсим губерниер (джы- Тунджэли  губерние)   тырку дзэхэм (республикэ тхэматэм ыхъумак1о дзэ купыри ахэтэу) къауцуахьи, систематикэу ик1и к1элэ-гъуалэ зэхэдз амыш1эу нэбгэ мин пчъагъэхэр зэтыраук1ыхьэгъагъ. CHP депутатэу Онур Ойменым мыр парламентымк1э фэшъуащэу, хъун фэягъэу къы1oгъагъ.

1937- 1938 yıllarında askeri birlikler (Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı da dahil) Dersim’i (şimdi- Tunceli ili) kuşatmış, sistematik olarak ve çoluk çocuk ayırmadan  binlerce sivil insanı katletmişti. CHP’nin Türkçü  milletvekili Onur Öymen, parlamentoda  katliamı mazur görür biçimde bir konuşma yapmıştı.