İlginç ve Sevindirici Bir Gelişme
20 Kasım 2011
Çermıt Muhdin
- Böyle bir kutlama olmasaydı bile onu yaratmak ve düşünmek gerekirdi,- diyor Şehekey Köy Okrugu (bucağı) Başkanı Berdiye Ruslan, - köylülerimizin bu son yıllarda başarılı çalışmalarından söz etmek, onları yüreklendirmek, bizden önce burada yaşamış olan büyüklerimizin görkemli anılarını yaşatmak ve saygınlamak, bütün bunları bugünkü gençlere tanıtmak, temel görevlerimizdendir. Gerçeği söylersem, bizler fazla bir araya gelemiyoruz, ancak geçmişimizi de unutmuyor, güzel ve örnek geleneklerimizi gençlerimize benimsetmeye çalışıyoruz. Şehekeyışho (Büyük Şehekey) ile Şehekeytsuk (Küçük Şehekey) köyleri, var güçleriyle kutlama gününe hazırlandılar ( Şahe Irmağı, bu iki köyü birbirinden ayıran idari sınırdır) (1). Kutlama sırasında sevindirici bir haber de aldık: Şehekey köyleri, Psışşope (Lazarevsk) ilçesinin en donanımlı köyleri olarak seçilmişti.
Bir süre önce ilçe boyutunda düzenlenen bir yarışmada Şehekey köyleri birinci gelmişlerdi, sıradan bir olay sayılmazdı bu. Şehekey köylerinde önemli sosyal hizmetler de tamamlanmış durumda: Bütün evlerde doğal gaz, su ve elektrik bulunuyor, ayrıca yollar yenileniyor, köy kulüpleri, çocuk yuvaları donatılıyor, çok amaçlı bir spor alanı oluşturulmuş durumda, daha başka hizmetler de getiriliyor.
Bugünlerde, köye dijital TV ve hızlı internet ağı da bağlanmak üzere. Şehekeyliler kentler arası yarışmada da birinciliği almayı amaçlıyorlar.
- Birinciliği almamız pek de zor olmayacak, - diyor Başkan Berdiye Ruslan.
Başkanın dediklerine yardımcıları da katılıyorlar. Bu yıl almasalar bile, gelecek yıl kesin birinciliği alacaklar. Köy girişine tanıtıcı bir anıt dikmeyi de düşünüyorlar. Ünlü sanatçı Hapışt Aysa hazırladığı eskizleri, ilginç tasarımları gösteriyor. Hapışt Aysa, hazırlayacağı taş anıtın resmini yerel yöneticilere gösterdi. Resim bir dağlının yamçısını andırıyor. Anıtın kaidesine köydeki soy ailelerinin (лIакъохэм) damgaları da işlenecek.
Şehekey’de esprili, nüktedan, belleği güçlü ve eski anıları bol bilge (зэчый) kişi sayısı az değil. Bunlara saygı duyulur ve o gibi kişiler el üstünde tutulur, köylüler onlara danışır ve onları dinlerler. Adı saygıyla anılan kişilerden biri de 83 yaşındaki Huşt Kaspolet’dir. O bir ayaklı kütüphane (ansiklopedi) gibidir, bilmediği şey yoktur denebilir. Okul eğitimi görmüş biri değil Huşt Kaspolet , sovhozda (devlet üretim çiftliğinde) çalışmış, akıllı, anıları çok ve eskilere uzanan biri ve usta bir öykücü. Büyük küçük herkes Kaspolet’i sever. Kaspolet’in yaşam deneyimlerine ve bilgeliğine saygı duyulur, Şehekey Müzesi kurulurken, inşaatçıların baş danışmanı da o olmuştu.
- Müzemize konan malzemelerin hepsi köyümüzden toplandı, işin ilginç yanı, malzemelerin hepsinin bir zamanlar Şahe vadisinde üretilmiş, bu yerlere ait olan eşyalar olmaları, - diyor Müze’nin yapımını ilk başlatanlardan yılların tarihçisi Ğoşu Aslan (Гъошъу Аслъан). – Azar azar 300 kadar müze malzemesi (экспонат) topladık. Bunlar demir, seramik, cam ve gümüşten yapılma, tarihsel değeri olan eşyalar. Koleksiyonda çok eski dönemlere ait eşyalar, örneğin “akinak” denen Meot (MыотI) kılıçları da var ve Milât öncesi iki bin yılına tarihleniyorlar.
Müze’nin ortasında ateş yakmak için ayrılmış bir yer var.Bu yerin çevresine, çemberi andırır bir biçimde müze eşyaları dizilmiş bulunuyor: Ev içinde kullanılan eşyalar, giysiler, müzik aletleri, arşiv resimleri. Müze’de yerel tarih üzerine ek dersler de (урок) veriliyor.
- Müze açılışına birkaç gün kala Şehekeyışho kadim su boru hattı ve hattın kırık parçaları ile karşılaştık, - diye anlatıyor Ğoşu Aslan. - Boru porselenden yapılmaydı. Böylece, Şehekey Irmağı boyundaki eski Adıge köylerinin porseleni kullanmakta oldukları anlaşılmış oldu.
Şehekey’de açılan bu Tarih Müzesi, kutlama programının en geniş yerini tutmuştu. Köylüler çok beklemişlerdi kutlama gününü.
Birkaç gün sonra Soçi Belediye Başkanı Anatoli Pahomov müzeyi görmeye geldi. Başkan, Müze’yi çok beğendi. Şehekey’de açılan müzede bir araya getirilmiş olan eski eşyalar, bu yerler yerli halkının değişik dönemlerdeki yaşamını tanıtan yapıtlar. Bütün Adıgeler kıvanç duyabilirler bu durumdan.
Soy kökünü araştırmak Adıgelerin en eski gelenekleri arasındadır. Adıge Cumhuriyeti’nin Tahtamukay ilçesi Bjıhakoyaçe köyünden Çermıt Muhdin için atalarının izini sürmek ve eskiden yaşadıkları yerleri bulmak kolay olmadı. Çermıt Muhdin, şu sıralar Tahtamukay’ın Enem beldesinde yaşıyor, işadamı, AC Parlamentosu-Khase’de milletvekili, DÇB Başkan yardımcısı, çocuk dans topluluğu “NEF”in kurucusu ve sponsoru. Aydınlatıldığı üzere, Çermıt ailesinin soy kökü (лIакъо; kökeni), tarihsel anlamda Karadeniz kıyısı Şapsığ’a dayanıyor. Bu gerçek, Soçi haritasındaki Çemitokuace (Чемитокъуаджэ), Adıgece biçimiyle Çermıt kuace (КIэрмыт къуаджэ; Çermıt köyü) coğrafi adından da anlaşılıyor. Muhdin, Çermıt soyağacını (şeceresini) derinlemesine araştırdığında, Şehekeyli birkaç ailenin de yakın akrabası olduğunu öğrendi. Muhdin orada durmadı, Şehekey’de ev yaptırdı ve yerlisiymiş gibi köyü benimsedi…Mıgu ailesi de soyağacının başlangıç yerini buldu. Rus-Kafkas Savaşı öncesinde Şahe Irmağı boyunda 70 üzeri Adıge köyü bulunuyordu. Bunlardan biri de Mıguhable köyü (Mıgu köyü) idi ve Şehekey köyünün yakınındaydı bu Mıgu köyü. Mıgu ailesinin yerleşim yerini açığa çıkarmak zor olan bir şey değil, çünkü köyün mezarlığı hâlâ ayakta…
- Sovyetler Birliği dağılınca, dış ülkelerde yaşayan akrabalarımız ziyaretimize gelmeye başladılar, - diye anlatıyor Adıge Parlamentosu-Khase eski milletvekili Mıgu Reşid. – Biz de zor bulunan eski fotoğrafları toplamaya ve yaşlıların anılarını derlemeye başladık.
Mıgu Reşid, şimdilerde Tahtamukay’ın Yablonovski beldesinde (2) yaşıyor, “Dor-stroy” firmasının başında. Bu yakınlarda soyağacı fidanı dikme etkinliğine katılmış. “Soyağacı Ormanı” (ЛIэкъо мэз) Adıgey’in Maykop ilçesinde kuruldu. Sözkonusu sosyo-kültürel projenin, ormanın mimarı da Maykop’ta yaşayan Bibe Murat’dır.
- Her bir soya, kendi soyu adına, “Soyağacı Ormanına” ağaç dikme hakkı tanınıyor, ayrıca, her soy, kendi soyunun tarihsel yolculuğunu, geçmişini anı defterine de yazabiliyor, - diyor Mıgu Reşid. – Bu yolla kendi geçmişini derinlemesine öğrenme olanağımız oluşmuş olacak. İki yıl kadar önce, beklemediğim bir biçimde, bir kitapta Mıgu soyunun Karadeniz kıyısından göç ettiğini ve Şapsığ kökenli olduğunu okumuştum. Önce, anlam vermemiş, önemsememiştim. Sonraları bir dostum, “Sizin soyunuz Mıguhable köyüne (Mıgu köyüne) dayanıyor, kökünü Şapsığ’da aramalısın” dedi. Soruşturunca, Şehekeyışho köyü yakınlarında Mıguhable denen küçük bir yerin bulunduğunu öğrendim.
2011 yılı eylül ayında Mıgu soyu temsilcileri Şehekey’e geldiler, aralarında Şehekey yerel yönetimi başkanı Berdıye Ruslan, “Şehekey” adlı sivil toplum kuruluşunun (TOC’un) başkanı Lıf Halid (ЛIыф Хъалид), Karadeniz kıyısı Şapsığları Yaşlılar Meclisi Başkanı Ğoşu Ruslan ve tarihçi Ğoşu Aslan da bulunuyordu. Soy temsilcileri Mıguhable denen yeri ziyaret ettiler, çevresini dolaştılar ve yaşlılarla da görüştüler. Huşt Kaspolet konuklara ilginç şeyler anlattı. Konuklar ilk kez Mıgu soyundan bir gencin göstermiş olduğu bir gözüpekliğe ilişkin bir eski anlatıyı da dinlediler. Genç, kendi canı pahasına, boğuşmuş ve korkunç bir yılanı öldürmüş, çok insanın hayatını kurtarmış, ama kendi canından olmuş.
- Dedelerimizin yaşadığı bu eski yerleşim yerinde gördüğümüz ve duyduğumuz şeyler, bizim için şaşırtıcı oldu, - dedi Mıgu Reşid. – 150 yıl, 200 yıl ve daha da önceleri bu yerlerde yaşamış olan dedelerimizin mezarlarını bulmuş olmamıza ne desek? Son derece şaşırtıcı, şok gibi bir olay oldu bu bizim için. Başka bir yere göç etmiş, daha sonra da evimize dönmüş gibi olduk, şaşkına döndük
Şimdi, bazı Mıgular ailelerini de yanlarına alıp Mıguhable yolculuğuna hazırlanıyorlar. Şehekeyışho köyünde iken, temsilciler, kendi aralarında bir soy (лIакъо) toplantısı düzenleme konusunu konuştuklarını söylediler. Peki, bu toplantı nerede yapılacak? Kuşkusuz, kendi tarihî topraklarında, Şehekey'de olacak toplantı.
Sözkonusu Şehekey Günü kutlamasına Mıgu soyu temsilcileri de geldiler. Mıgu aileleri temsilcileri Şehekey köyü okuluna çok sayıda hediye de getirmişlerdi. Şehekeyliler ünlü Adıge şarkıcı Mıgu Aydemir’in güzel şarkılarını da dinleyerek mutlu bir gün yaşamış oldular.
Nıbe Anzor, Şapsığ gazetesi muhabiri
Adıge maq, 2 Kasım 2011
Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız
Bilgi notları:
(1) – Şahe Irmağının sağ yakasında Şehekeyışho (Bolşoy Kiçmay; Büyük Şehekey), sol yakasında da Şehekeytsuk (Malıy Kiçmay; Küçük Şehekey) köyü bulunuyor. Şehekey köylerinin tarihçesi için Bkz. ‘Bir Köyün Tarihi’, inernet. –hcy.
(2) – Kuban Irmağının sağ yakasında (kuzeyinde) Krasnodar Kray’ın merkezi Krasnodar kenti, sol yakasında da Adıge Cumhuriyeti’nin Yablonovski beldesi (26,8 bin nüfuslu), Yablonovski’nin de birkaç km güneybatısında da Enem beldesi (18 bin nüfuslu) bulunur. – hcy.
