Soçi yöresi toprağı arkeologlar açısından ilgi çekici bir yer. 2014 yılında Soçi Kış Olimpiyadı hazırlık çalışmaları sırasında, değişik yörelerden gelen heyetler Soçi'ye bağlı Psışuape ilçesinde (Lazarevsk) kazılar yapmışlardı.
"Karadeniz kıyısının tarihi çok zengin bir geçmişe dayanıyor, bunu dikkate almadan, Soçi'de ve Psışuape'de yapılan incelemeler anlaşılamaz", - diyor kazı heyetleri başkanlarından biri olan Oksana Sergeyeva. Heyeti Soçi'ye getiren firma da "Kubanergo" enerji şirketi idi. Elektrik enerji hatlarının yerlerinin başka yerlere nakledilmeleri, ancak ondan önce arkeologların da o gibi yerlerde çalışmalar yapmaları gerekiyordu.
Arkeologlar üç aydan uzun bir süre çalıştılar. Alekseyevka, Mirno, Soloniki ve daha başka yerlerde kazılar yaptılar. İlginç bulgular çıkardılar, bunlar değerli tarihsel eşyalardı. Sadece Psışuape ile Thağapş arasındaki Alekseyevka yerleşimi arazisinde 34 höyük (Iошъхьэ) saptandı.
- Bulduğumuz mezarlar Adıgelerin mezarları, bundan kuşku yok, - diyor Oksana. - İncelemelerimize göre, bu mezarlar Vıbıhların bu yerlerde yaşadıkları dönemden kalma. Bu da XVIII. yüzyıl sonlarına denk geliyor.
Mezarlardan çıkarılan eşyaların her birinin filmleri çekiliyor, teknik çizimleri (чертеж) yapılıyor. Aile arasında kullanılan ev eşyaları, kap kacak, kadın eşyaları, silah ve benzeri bugular bulundu, bu eşyalar gerekli incelemeleri yapıldıktan sonra Psışuape'deki etnografya müzesine verilecek.
Arkeologlar, mezarları inşa etmede kullanılan taşların değişik yerlerde değişik tarzlarda döşenmiş olduğunu şaşkınlıkla saptadılar. Bundan, mezarların farklı dönemlerden kalma olduklarını anlıyoruz. İncelemeler tamamlandıktan sonra Vıbıhların değişik dönemlerde ölü gömme işlemlerini nasıl yerine getirdikleri daha iyi anlaşılacak.
Değişik bilim insanları mezarların biçimlerini ilgiyle karşılıyorlar. Örneğin, - Şapsığ toprağında bulunan - Alekseyevka yerleşimindeki mezarların Vıbıhlarınki ile benzer olduğu görülüyor. Adıgelerin kendi geleneklerine göre ölüleri gömdükleri mezarlara - Vıbıh arazisi olarak bilinen - Vardana ve Soloniki'de de rastlanıyor. Pek de şaşırmamak gerekiyor, çünkü Adıge-Rus Savaşı öncesinde bu yörelerde büyük Adıge köyleri bulunuyordu. Bu bakımdan Şahe Irmağının Şapsığ-Vıbıhlar sınırını oluşturduğu görüşü doğru olmayabilir.
Eski haritalara baktığımızda bunu anlıyoruz. Alekseyevka yerleşimi 20.yüzyıl sonlarında kuruldu, daha önce o yerde Goaye (Ğuaye) adlı bir Adıge köyü vardı (1). Sonradan Rusya İmparatoru II. Nikola’nın oğlu Aleksey adına köye "Alekseyevka" dendi.
Önümüzdeki yıllarda arkeologlar Çukhukt ırmağı (Чухукт; şimdi Каткова щель) (2) vadilerinde eski mezar yerlerini araştırmayı düşünüyorlar. Bilim insanlarının söylediklerine göre, mezarların çoğu defineciler tarafından soyulmuş durumda. 1864 yılı ilkbaharında, Adıge-Rus Savaşı sona erdiğinde bu Vıbıh mezarlarına savaşçılar defnedilmişlerdi.
Mezarlardan çıkarılan kemikler de bunu doğruluyor. Tarihçilerden birçoğu savaşta ölen Adıge savaşçıların savaş kıyafetleriyle birlikte gömüldüklerini yazmışlardır.
Ülkesi için savaşırken can veren Adıge-Vıbıh savaşçılar giydikleri savaş elbiseleriyle birlikte gömülüyorlardı.
(1) - Goaye (Ğuaye) - Düzce’de Sarayyeri (Kovk’ehable) köyümüzdeki yaşlılar bazı ailelerin Ğuaye, bazı ailelerin de Thağapş’tan geldiklerini, Ğuaye’de koyun yetiştiriciliği dışında bir zirai çalışma yapılmadığını söylerlerdi- hcy
(2) - Çukhukt (Чухукт) ırmağı - Psışu (Psezuapse) Irmağının denize döküldüğü yerin 8 km güneydoğusunda bulunan, baharları bol su akıtan, zaman zaman taşan , yazın kurumayan 7 km uzunluğunda küçük bir ırmak. Irmak vadisinde bugün Katkova şel (Каткова щель) adlı bir Rus yerleşimi bulunuyor. 1864 yılında ırmak vadisi ve çevresinde yaşayan Adıge (Şapsığ) nüfus, Rus hükümeti tarafından Türkiye’ye göç ettirilmiştir. - hcy
Adıge mak gazetesi (Adıgece, haftada 5 gün yayınlanır), 23.09.2019
Yazı başlığı - Шъачэ иIуашъхьэхэм къаIуатэ