Arkeolog Tev Aslan Maykop Tarihi ile ilgili konuşmasını yaparken
Maykop (Mıyekuape) adı, Adıge ulusal tarihinin derinliklerinde yer alan ve Adıge tarihiyle kaynaşmış olan bir addır. Kafkas Dağlarının eteğinde, gür ormanların başladığı, berrak akarsuların çağıldadığı, Abzah köylülerinin tarlalarının uzayıp yayıldığı bir yerde Maykop kuruldu ve bir yerleşim yeri oldu.
İlk kazmanın toprağa vurulduğu, kent kuruluşunun başladığı o andan bugüne yaşanan süreçte neler yaşanmış, dönemlere göre ne gibi değişimler olmuş, bunların hepsi birer merak konusu. Hâlen çözümü bitmemiş şeyler bunlar.
Uzak geçmişi öğrenmek, bugünü ve bugünün sorunlarını öğrenmeyi kolaylaştırır. Bu nedenle Maykop’muzda yaşayan ailelere, burada doğup büyümüş kişilere, ömrünün çoğunu bu kentte geçirme mutluluğuna erişmiş olanlara, öğrenim görmek ya da çalışmak üzere bu kente gelen gençlere ve çocuklarımıza kentin tarihini, kuruluş ve yaşayış biçimini, kentin ulusal temelini, bu temelde yer almış olan Adıge gelenek ve göreneklerini ve göze çarpan karakteristik özelliklerini öğretmek gerekiyor. Adıge Cumhuriyeti Ulusal Kütüphanesi çalışanları, bütün bunları ele almanın yerinde olacağı bilinciyle bir toplantı düzenlediler.
28 Kasım 2014’te Ulusal Kütüphanemizde “Maykop: dün, bugün ve yarın” konulu bir toplantı düzenlendi. Toplantıda Adıge Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı ve Maykop kenti Kültür Dairesi temsilcileri, Adıge Devlet Üniversitesi Tarih Fakültesi öğrencileri ve öğretim üyeleri, Andrıĥoye Ĥusén adlı Adıge Öğretmen Koleji, Maykop Teknoloji Üniversitesi öğrencileri, Kütüphaneler çalışanları ve basın mensupları katıldılar.
“Maykop: dün, bugün ve yarın” adlı kutlama günü toplantısı, kitap ve fotoğraf sergileriyle de güzelleştirilmiş ve zenginleştirilmiştir.
Kutlama programını Ulusal Kütüphane görevlisi Ḱuçmız Aminet açtı ve yönetti.
Adıge Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Bölüm Başkanı Liyana Bayanova bir iyi dilek konuşması yaptı. Ulusun kendi kent tarihini öğrenmek istemesinin çok doğal bir şey olduğunu, bu doğrultuda yapılan toplantının eğitici işlev göreceğini söyledi.
Ardından Adıge Ulusal Müzesi baş bilim çalışanı ünlü arkeolog Tev Aslan söz aldı, Maykop kent tarihine ilişkin ilginç pasajlar sundu. Maykop, ulusun folklorunda, Nart öykülerinde yer almış bir yer, bir ad, bu tutamaklardan ilerlediğimizde, yüzyıllara ulaşan bir geçmişin birikimiyle, varlığıyla karşılaşıyoruz. Binlerce yıla damgasını vuran bu süreç boyunca Maykop hep varoldu, yaşadı, kentin adı “Maykop” (Özgün adı – “Mıyekuape”), kök sözcükler olarak “mıye” + “ko” + “pe” birleşmesinden oluşuyor ve elma ağaçlarının bulunduğu yer anlamına geliyor – “dolina yablon - долина яблонь» (“elma vadisi”) – bileşik sözcük bu anlama geliyor. Adıge ulusunun çoktanrılı (thabe/ politeist) bir dini bulunuyor, bu pagan (politeist) inanç, günümüzde de, Adıgeler arasında izleri sürerek hâlen yaşıyor, Aslan bu sözlerini halk öykülerinden alınma parçalarla örnekledi.
Adıgeler toprağı işleyen, üretken ve çalışkan bireylerden oluşma tarımcı bir toplum idiler, avcılığı sevme yanında acıma/ merhamet duyguları da gelişmiş olan insanlar idiler dedi Tev Aslan. Yer adları olarak- Koşhodeçıper (Koşxodećıṕer/КъошходэкIыпIэр/ Damızlık/ Büyük Domuz Geçidi) (Mıyekope GES’in bulunduğu yerde), Theleupe ğehuner (Theĺeuṕe ğeĥuner/ ТхьэлъэIупIэ гъэхъунэр/ Tanrıya dua edilen mera), Thağelıc (Тхьагъэлыдж/ Ekinler Tanrısı) ve Mıyekope Uaşher – ki, Veŝade’nin (Mıyekope Uaşher/ Maykop Kurganı'nın) bulunduğu yerleri ve bu yerlerle bağlantılı olayları; 19. Yüzyıl sonunda, 1897 yılında yapılan arkeolojik kazıları ve bu kazıların nasıl yapıldıklarını anlattı. Ünlü Rus arkeolog Prof. Veselovski’nin desteğiyle ünlenen büyük Adıge arkeologu Veleğey oğlu Avĺe Pşımafe’nin özverili çalışmaları sonucu Adıge ulusal tarihinin düzgün bir raya oturtulduğunu, bu sayede ulusun geçmişinin 5 bin yıl öncesine götürülebildiğini açıkladı. Adıge’nin, yetişme tarzıyla, her zaman için sevgiye ve iyilik yapmaya yönelik olarak programlanmış biri olduğunu, ulusal gelenek ve göreneğin günümüze değin yaşatıldığını, geleneğin eksiksiz bir biçimde bugünlere getirilebildiğini ve korunduğunu, bu gelenek ile uyumlu bir yaşamın hep var olduğunu vurguladı Tev Aslan.
Veŝade Kurganı'nda bulunan altın bizon (mezıçu) heykelciği
Ulusal Kütüphane Eski Yayınlar (Zor Bulunan Yayınlar) Bölümü Başkanı Olga Melnikova da devrim -1917 yılı- öncesinde Maykop’taki kütüphanecilik konusu üzerine bilgilendirmede bulundu. Süreç içinde kent halkının araştırma ve okuma olanaklarının geliştirildiğini belirtti. Kenti bilgisizlikten kurtarmak kolay olmadı, dedi Melnikova. İlk Çerkes okulunun açılışı, ulusun birkaç temsilcisinin çabalarıyla iki ilkokul daha açılması, ardından erkek ve kız ortaokullarının (gimnaziya) açılışı geldi, bu okulların eğitim konusundaki ilk kıvılcımlar anlamında işlevi gördüklerini belirtti. Bütün bu çalışmaları ortaya koyan ve günü gününe anlatan belgelerin Kütüphane’nin kendi bölümlerinde bulunduğunu, kitabın o uzak geçmişte de aydınlatıcı bir işlev gördüğünü, bugün de kitabın bir güç kaynağı olarak varlığını sürdürdüğünü söyledi. Bugünkü Ulusal Kütüphane’nin ilk kuruluşunun 1895 yılında gerçekleştiğini ve bu kütüphanenin günümüze değin varlığını sürdürdüğünü, ayrıca çok sayıda küçük kütüphanenin de kentte açıldığını, insanların kitap okuma zevkine kavuştuğunu söyledi ve konuya ilişkin çarpıcı örnekler sundu.
Zaman hızla akıp geçiyor. Maykop büyüyor, gelişiyor, genişliyor. 20. Yüzyıla kent, eğitsel ve kültürel kurumları oluşmuş olarak ulaştı. 27 Temmuz 1922’de Adıge Özerk Oblastı (vilâyeti) resmen kuruldu, il (oblast) merkezi ilkin Krasnodar kenti idi. Merkez 1936’da Maykop’a nakledildi, değişik okullar ve diğer resmi kurumlar da Maykop’a taşındı.
Maykop, kuruluşundan günümüze büyük bir tarihsel yolculuk geçirdi. Rusya’da yaşanmış olan üç büyük devrimi, iç savaşı ve İkinci Dünya Savaşı cehennemini yaşadı. Savaş sonunda insanlar özerk ilin (-Adıgey’in-) toparlanması bağlamında özverili çalışmalarda bulundular. Birlik ve dayanışma içindeydiler, birbirlerini anlıyor, zoru paylaşıyor ve hep birlikte güçlükleri omuzluyorlardı, - ana güç kaynakları da bunlardı.
Ulusun ileriye yönelik attığı en önemli adım ise, Adıgey’in özerk il düzeyini/ statüsünü aşıp bir devlet örgütlenmesine kavuşmuş olması oldu. 1990 yılında Adıge İl Meclisi temsilcileri Adıge Özerk Oblastı’nı Adıge Cumhuriyeti’ne dönüştürme kararını aldılar. 3 Temmuz 1991’de Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Kararıyla, başkenti Maykop olan Adıge Cumhuriyeti doğmuş oldu. Şu günlerde Maykop, Kuzey Kafkasya kentleri içinde en güzel, en yeşil ve en temiz kent olarak örnek gösteriliyor. Maykop’umuz her geçen gün daha da güzelleşiyor ve daha da gelişiyor.
Maykop Belediyesi Kültür Merkezi yöneticisi (eŝhetét/ Iэшъхьэтет) Śey Roze (Цэй Розэ), tam da bugünlerde kentin kuruluşunun neye benzediğini, geçirmekte olduğu değişimi ve büyüme sürecini, gelişmesini, geçmiş tarihini derinlemesine ve bilinçli bir biçimde öğrenmenin sırasıdır, dedi. Buna, doğum yerimizi, ülkemizi, kendimizi, soyumuzu (łako), aile yuvamızı bilmek kadar önem ve değer vermemiz gerekiyor diyerek sözlerini bağladı.
Kişi Maykop’ta doğmamış olsa bile, Maykop’taki Adıge Devlet Enstitüsü (şimdi Üniversite) Tarih Fakültesi’nde öğrenim görmüş olduğunu mutlulukla anımsıyor, bilimin insanı geliştirdiğini ve bir kültürel birikime kavuşturduğunu biliyor. Başkentimizin tarihi gençlerimiz tarafından iyi öğrenildiğinde, onu içtenlikle daha güzel ve daha mükemmel bir hale getirmek için, bu gençlerin daha fazla özenli olacakları düşüncesindeyim, dedi. Hergün üzerinde yürüdüğümüz caddelerin eski adlarını ve bu adların anlamlarını öğrenmek de ilginç olmalı. Söz gelişi iki yüksek öğrenim kurumu – Adıge Devlet Üniversitesi ile Maykop Teknoloji Üniversitesi’nin bulunduğu caddeler – şimdiki Pervomayski Caddesinin eski adı Sobornıy (Katedral/ Büyük Kilise) Caddesi, ana cadde olan Krasnooktyabrski (Kızıl Ekim) Caddesinin adı da Sadovıy (Bahçeler) Caddesi idi ve bu adların birer tarihsel arka planı da var. Ayrıca kent parkı ile “Gigant” adlı Kültür Evi’nin farklı dönemlerde geçirdikleri değişimleri anlattı. Kentimiz evimizdir. Kenti daha da güzelleştirme konusunda kent yönetimi elinden geleni yapıyor, tarihsel tutamaklardan ilerleyerek ve Adıge ulusunun adını temel alarak kenti tanıtma, kültürel sorunları çözme, Adıge danslarını ve şarkılarını icra etme amaçlı Veşade (“Veŝade”/ Ошъадэ) topluluğunun bu yakınlarda kurulduğunu anlattı. Tarihsel olaylardan, Maykop Kurganı’nın 115 yıl önce bulunmuş olduğundan ve daha başka şeyleri anlatan kitapçıklarla kent geçmişinin öğretilmeye çalışıldığını belirtti. Bundan sonrası için yapılacak çok şeyler bulunduğunu ve özverili gençlerden bu gibi konularda başarılı çalışmalar beklediğini söyledi.
Kentin yakın geleceğinde rol oynayacak asıl kurumlar Mimarlar Odası ile Kent Planlaması Dairesidir. Bu konuda Şumafe Sulıyet bilgilendirmede bulundu. Bu son 40 yıl içinde kentin görünümünde gerçekleşmiş olan değişimler bilinen şeylerden. Bir zamanlar cadde ve sokaklar boyunca toprağa gömülmüş olarak sıralanan tek katlı basık evler artık yok, 5 katlı apartmanlar görkemli karşılanırken, şimdi 9, 12 ve dahası 15 katlı gökdelenler yükselmeye başladı. Maykop’taki 300 kadar cadde ve sokağı yeniden düzenlemek, kenti temiz tutmak gerekiyor, dinlenme yerleri, Lenin Meydanı, Zekoşnığ (Dayanışma/ Kardeşlik) ve Téқonığe (Zafer) meydanları gerçekten iç açıcı güzellikte. Daha başka meydanların oluşturulmaları amaçlanıyor, gerekiyor da. Kentimizde yeni konutların üretilmekte olması dışında, ortaöğretim kurumları, meslek okulları, yüksek öğretim kurumları – iki üniversite ile çok sayıda kreş ve çocuk yuvası bulunuyor, yenilerinin yapımları da sürüyor. Bütün bu yapılar modern mimarî özelliklere uygun olarak inşa ediliyorlar. Kent iklimine uyan ağaç yetiştiriciliği ve bakım işleri konusunda da özen gösteriliyor. Yaşlanmış ağaçlar gençleri ile değiştiriliyor ve yenileniyor. Maykop’un havası temiz ve nefistir; çevre duyarlığı, bitki koruması sonucudur bu başarı.
Şumafe Sulıyet kentin güzelleştirilmesi ve donanımlı hale getirilmesi için kent yönetiminin elinden geleni yapmaya hazır olduğunu belirtti.
Maykop Günü’nü Kutlama toplantısında Adıge Cumhuriyeti Thabısım Vımar Sanat Koleji öğrencilerinden Sergey Trutnev ile Śışe Zare “Maykop Şarkısı’nı” söylediler. Coşkuyla alkışlandılar.
Toplantıya katılanlar başkentimize daha içten bağlanmış, duyduklarından memnun kalmış ve daha güzel düşüncelerle donanmış halde ayrılmış oldular. Kentimiz evimiz, buna kuşku yok, güzelim Maykop’umuza gereken saygıyı göstermeliyiz. Toplantının bu noktada başarılı geçtiği kanısındayım.
Mamırıko Nuriyet.
Adıge mak, 8 Aralık 2014
