Sovyet devletinin bir benzeri yeryüzünde yoktu, devleti kuranların örnek/ model alacakları başka bir ülke yoktu. Bu nedenle devleti kuranların farkına varmadan eksik bıraktıkları şeylerle karşılaşıldı, ancak biz Adıgeler gibi az nüfuslu halkların büsbütün silinmemeleri, bugünkü gibi devlet statüsü elde etmeleri, devrim sayesinde gerçekleşmiş oldu. Devrimin getirdikleri, yararı tartışma götürmez.

Devrimin 100 üncü yılı nedeniyle Adıge Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü çalışanı tarih bilimleri uzmanı, Prof. Dr. Açumıj Kazbek’le devrimin Rusya’nın güneyindeki seyri ve Sovyet iktidarının kurulması konulu bir görüşme yaptık.

- Çok sayıda ulusun (milliyetin) barındığı Kuban yöresi ile Karadeniz kıyısında Sovyet egemenliğinin kurulması kolay olmadı, - dedi Açumıj. – Bu yörede çok sayıda ulusun yaşıyor olması zorluklardan biriydi. Ancak Lenin’in kendi kaleme aldığı Bolşevik programında söyledikleri önemliydi. Programda Rusya’da yaşayan bütün ulusların eşit haklara kavuşacağı, her halkın kendi yaşamını kendisinin düzenleyebileceği yazılıydı. Küçük uluslar programı beğendiler ve desteklediler, Sovyet iktidarının kurulmasında bunun büyük bir payı vardır.

Kuban yöresinde ve Karadeniz kıyısında Sovyet iktidarının ilk kurulduğu yer Tuapse’dir. Tarih 3 Kasım 1917. Ardından Novorossiysk’de (Śemez) ve Yekaterinodar’da Sovyet iktidarı kuruldu. 1917 kasım ve aralık aylarında Sovyet iktidarı Maykop ve Yekaterinodar ilçeleri (otdel) köylerine (çıle, kutır) ulaştı, 9 Aralık 1918’de Maykop’ta da Sovyet iktidarı kuruldu. Aralık ayı içinde Maykop ilçesi (otdel) köylerinde Sovyet egemenliği kuruluyor. 12 köy temsilcilerinin katıldığı toplantı sonucu alınan kararda Dağlılar kendilerine özgürlük getiren yeni iktidarı koruyacaklarını açıklıyorlar.Bu oluşumda Hahurate Şıhançerıye ile Şevgen Mos’un büyük bir rolü vardı.

 

Devrimci güçleri bir araya getirme çabaları içinde Yermelhable (Armavir) kentinde Şubat 1918 toplanan Kuban yöresi Sovyetleri I inci kongresi büyük önem taşımıştı. Kongrede Sovyet egemenliğinin Kuban yöresinde kurulduğu ilan edildi ve 39 üyeli Kuban oblastı yürütme komitesi (- yerel hükümet-) oluşturuldu, Yan Poluyan komite başkanı seçildi. Kongre karşıdevrimcilere karşı etkili bir mücadele verilmesi çağrısında bulundu. Şevgen Mos kongreye katılamamıştı, ama Bolşevik fraksiyonu onu aday gösteriyor ve yokluğunda komiteye üye seçiliyor. Mos, devrimci birliklere gıda temini konusunda görevlendiriliyor.

Yörede devrimci iktidar kurulmuş olsa da Yekaterinodar karşıdevrimcilerin merkezi konumundaydı. Yekaterinodar’ı ele geçirmek için Kızıl Ordu 8 Mart 1918’de devrim düşmanları ile savaşıyor. Kuban kray hükümetine bağlı Ataman Filimonov ve Albay Pokrovski komutasındaki 4 bin asker geri çekilmekteydi, ordu Şıncıye köyü yakınında durdu. Burada dağınık beyazordu birlikleri toplandı ve gönüllü bir ordu oluşturuldu.

14 Mart 1918’de Kızılordu birlikleri Yekaterinodar’ı ele geçiriyorlar. Aynı gün yürütme komitesi Yermelhable’den (Armavir) Yekaterinodar’a taşındı. Aynı yıl Yekaterinodar’da toplanan Kuban yöresi II inci kongresi, yöre yönetiminin örgütlenmesinde büyük önem taşımıştı. Kongrede Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içinde yer alan Kuban yöresi Sovyet Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edildi. Kongrede Brest-Litovsk Barış Antlaşması’nın desteklendiği vurgulandı; Kızılordu, oblast ve kırsal birimlerde halk komiserliklerinin kurulması, emekli ve güçsüzlere yardım, halk sağlığını koruma ve eğitim konuları görüşüldü. Şevgen Mos Dağlı halkların sorunları ile görevli komiser (bakan) seçildi.

Kongre devam ederken General Kornilov komutasındaki -karşıdevrimci- Gönüllü Ordu birlikleri Yekaterinodar’a saldırdılar. Kuşatma altına alınan Yekaterinodar’ı savunmak için Novorossiysk, Tuapse ve Maykop’tan devrimci birlikler geldiler, Yekaterinodar emekçileri de silâha sarıldılar. Dağlılar/ Adıge köylüleri kenti korumak için Kızlordu birliklerine yardımcı oldular.

Devrimin ardından patlak veren iç savaş beraberinde büyük bir acı ve yıkım getirdi. Adıgeler ve Kazak emekçiler bir arada genç Sovyet Cumhuriyeti’ni koruyorlardı. Adıgeler Kızıl Ordu’ya alınıyorlardı. Hatığujıkuaye, Vılape, Cambeçıye ve Ademıyeliler silâh altına alınmışlardı. Yine de 1918 yılı Kasım ayı içinde Kuban yöresi Beyazordu birliklerinin eline geçti. General Denikin komutasındaki Beyazorducular atamanlar geleneğini (-Kazak ordu örgütlenmelerini-) yeniden ihya ettiler. O süreçte çok sayıda suçsuz insan katledildi, stanitsalar (Kazak yerleşimleri) ve Adıge köyleri (kuace) yağmalandı. Katledilenler arasında Şevgen Mos ile Goşevnay, Mamıj Musa, Hatite Mıhamod ve daha başkaları da vardı.

Denikinciler o dönem Ğobekuaye köyünde 320 suçsuz kişiyi katlettiler. Köyde sağ bırakılan kişiler yetim çocuklar, dul kadınlar ve yaşlı başlı kişilerle sınırlıydı. Askalaye köylüleri Yekaterinodar Sovyeti’ne yazdıkları yazıda Beyazorducuların köyleri nasıl yağmalamakta oldukları, suçsuz insanların nasıl katledildikleri ve uygulanan zulüm belirtilmiştir.

22 Mart 1920’de Kızılordu Birinci Süvari Birliği Maykop’a girdi. Belgelere göre 500 kadar Adıge, gönüllü olarak Sovyet iktidarını koruma amacıyla orduya katılmıştı. İçlerinde iki kadın da vardı.

Mart 1920’de Maykop, Novorossiysk ve daha başka yerler Kızılordu tarafından kurtarılıyor. Ardından iktidarın güçlendirilmesi ve köylerin yaralarının sarılması çalışmalarına başlanıyor. O sıralar oblast (il) yürütme komitesi başkanı olan Hahurate Şıhançerıye iktidarın pekiştirilmesi çalışmalarında büyük bir çaba gösteriyor. Değişik sorunların çözüme kavuşturulması çalışmalarında ulusal ayrımcılık büyük bir engel oluşturuyordu. Zengin Dağlılar güçlük çıkarıyorlardı. Özerk il (oblast) kurulmasına karşı çıkanlar arasında mülk sahibi (zengin) burjuva-milliyetçi çevreler vardı. Bu zenginler Adıgey’in Rusya S.F. S. Cumhuriyeti dışında kalmasını istiyorlardı.

Adıge ülkesinde Sovyet egemenliğinin kurulmasında Adıgey Sovyetleri (- halk meclisleri-) Birinci Kongresi temel işlev görevi gördü. Kongre 1922 yılında 7-10 Aralık tarihleri boyunca Hakurınehable köyünde sürdü. Kongreye 151 delege katılmıştı, delegelerin 100’ü Adıge idi. Kongrede 31 kişilik Sovyetlerin yürütme komitesi seçildi. Yürütme komitesi (il yönetimi) başkanlığına Hahurate Şıhançerıye seçildi.

Kongrede Bütün Rusya Kongresi’ne katılacak delegeler de seçildi. Bunlar Hahurate Şıhançerıye, Sihu Seferbıy, Stepan Zayeme, Sey Salih ve Bjeşşo Aslanbeç (БжьэшIо Аслъанбэч) idiler.

Kongre delegeleri RSFSC’nin Tüm Rusya Merkez Yönetim Kurulu’ndan (ВЦИК) Adıge Özerk İli (oblast) sınırlarının belirlenmesi için bir komisyon göndermesi isteğinde bulundu. Komisyonun belirlemesine göre, özerk il sınırı, Kuban ve Laba ırmaklarının sol yakasında 10 – 20 km genişliğinde bir şerit içinde 2,660 km. kare toprağı kapsıyordu. O sıralar sınırları çizilen bu yeni özerk ülkede (ilde) 114,570 gibi bir nüfus yaşıyordu.

Ekim devrimi sayesinde Rusya’da yaşayan diğer halklar gibi Adıgeler de özgürlüğe ve çok sayıda olanağa kavuştular. Çok kısa bir süre içinde ulus yazılı diline kavuştu, Adıge (kuace), Rus (kutır) ve Kazak (stanitsa) yerleşimlerinde okullar açıldı. Kulüpler, diğer kültürel ve sosyal yardım kurumları hizmete sokuldu. Ulusal edebiyat ve sanat oluştu.

Sovyet yönetiminin ilk yıllarında öğretmen kadrolarının hazırlanması işine önem veriliyor ve birçok sorun çözülüyor. Devrim sonucu küçük (az nüfuslu) uluslar özerkliklere kavuşmuş oldular. Bunların her biri, kendi payıma çok değerli oluşumlardı.

Adıge mak, 3 Kasım 2017