Hacet’in Ağıtları
Ŝalih kızı Ŝıĵ Ĥacet (Şıj Hacet) suçsuz yere Kazakistan’a sürülenler arasındaydı. Bir başına değildi, annesi, erkek ve kız kardeşleri de beraberindeydi, babası ise, askerde, cephedeydi. Kazakistan’da çektiği sıkıntıları anlatmakla bitiremeden bu dünyadan göçüp gitti.
Evlerinden alınıp hayvan taşınan yük vagonlarıyla Kazakistan’a götürüldüler. Barınak olarak kendilerine ağıllar, at ahırları, vb gibi yerler gösterildi, bunları da bulamayanlar kendi kendilerine toprağı kazıp mahzenler oluşturdular ve o gibi yerlere yerleştiler. Verilen emirleri itirazsız yerine getiriyorlardı, yiyecekleri çok azdı. Yeterince beslenememe ve ağır iş koşulları nedeniyle ölen sayısı çoktu. Hacet’in sevdikleri de bunlar arasındaydı, kardeşini kendi eliyle toprağa vermişti.
- Yerleşmemiz için tahsis edilen odada cenazeyi yıkamamıza izin vermediler, - diye anlatıyordu Hacet köye döndüğünde. – İki Çeçen bana yardımcı oldu, ölüyü kıra götürüp yıkadık. Mezarını da kendi kendimize kazdık.
Kalabalık kitleler ağır baskılar altında yaşıyorlardı, milyonlarca insan yapılan bu haksız/ hukuk dışı baskıları açıkça kınamaktaydı, sonunda rejim suçlamaları kaldırdı. Ancak af kararını öğrenemeden çok kişi ölmüş oldu. Sağ kalabilmiş olanlar, günümüze değin yaşananları unutamıyorlar, bunu bir aşağılanma, bir onur kırıcı davranış olarak görüyorlar. Kendilerine “hainler”, “Sovyet iktidarının düşmanları”, “düşmanlarla işbirliği yapanlar” denmiş olmasını unutamıyor ve bağışlayamıyorlar.
Hacet, sürgüne gönderilen kişilerin başlarına geleni görmüş, kendi de aynı acıları paylaşmış olan biri. Sürgün yoluna düştüğü andan itibaren, acılarını dile getiren şarkılar (vered) düzmeye başlamıştı. Dağlarından (*) sökülüp götürülüşünü, esaret dolu yaşamlarını, sevdiklerini yitirişine ilişkin ağıtlarını ve yakınmalarını dile getiren dizeler, şarkı ve şiirler oluşturdu. Sözlü ürünleri derleyen kişiler bu dizeleri onun ağzından yazıya geçirdiler, şimdi bunlar Maykop’taki Adıge Sosyal Bilimler Araştırmalar Enstitüsü arşivinde bulunuyor.
Enstitü’nün Kıyıboyu Şapsığe köylerine ilişkin “derlemeleri” görüşülürken, Şıj Hacet de anımsandı ve onun üzerine bir Yuvarlak Masa Toplantısı yapılması kararı alındı. Toplantı söz konusu Enstitü’de yapıldı, Hacet’in kızı Temare de toplantıya çağrıldı, konuklar ve biliminsanları da toplantıya katıldılar.
Toplantıyı dilbilimleri uzmanı ve Enstitü’nün Sözlü Anlatılar Bölümü Başkanı Prof. Dr. Çuyeko Nefset yönetti. Hacet’i tanıyanlar ve onunla tanışmış olanlar konuşmalar yaptılar. Anılarını ve Hacet’in kendilerinde bıraktığı izlenimleri anlattılar.
Dilbilimleri araştırma görevlisi (kandidat) Nexeye (Neheye) Saide, Hacet’in bestelediği şarkılardan ve ağıtlardan parçalar dinletti ve olayların perde gerisini anlattı.
Hacet Kıyıboyu Şapsığe’nin Šoyıko (Bolşoy Psevışxo) köyündendi, tek çocuğu, bir kızı oldu, bu da Temare’ydi (**). Temare, Yuvarlak Masa Toplantısında konuştu, annesinin unutulmamış olmasını, anılarının olumlu biçimde yaşatılmakta olmasının kendisini memnun ettiğini söyledi ve teşekkürlerini sundu.
Temare, annesinin anlattığı çok sayıda anıyı yazıya geçirmiş bulunuyor, bunları çalışmalarında değerlendiriyor. Temare Soçi’de (Ŝaçe) yaşıyor,“Svoboda” (Özgürlük) radyosunda muhabir olarak çalışıyor ve dış ülkelerde yaşayan Adıgeler konusunda programlar hazırlıyor.
Ĥalimeko Guaş.
Adıge mak, 21 Kasım 2013.
(*) – Karadeniz kıyısı boyundaki Şapsığ dağları.
(**) - Kıyıboyu Şapsığe, 1924- 1943 yılları arasında özerk bir ilçeydi. 1943 yılında 5 kişilik Şapsığ Ulusal İlçesi Yürütme Komitesi, iki Şapsığ üyenin muhalefetine karşın, çoğunluktaki 3 Rus üyenin oyuyla özerkliği kaldırma kararı aldı. Karar, Mayıs 1945’te Moskova’daki üst yönetimce onanarak kesinleşti. Bu arada Şapsığlar da cezalı topluluklar (toplam 50 topluluk) arasına alındılar. O sıralar Sibirya, Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan kitlesel sürgünlerin yapıldığı başlıca alanlar idiler. Şapsığların payına da, Hacet örneğinde olduğu gibi, Kazakistan düşmüş olmalı. Adıge aydınları yeni yeni korku duvarlarını aşmakta ve bu gibi konulara el atmaya başlamış bulunmaktadırlar. – hcy.
