adigehaber - Mamıy Yerecıb

Adıg'e Molière’i, Mamıy Yerecıb

30 Mart 2011

Usta Adıg’e oyun yazarı Mamıy Yerecıb, bu mart ayında –yaşasaydı - 85 yaşında olacaktı. Bu yazımız,bir yaş kutlaması,bir doğum günü yazısı değil,akrabalarından derlediklerime dayanarak yazdığım bir yazıdır sadece. Bu yazıyı,Tahtamukay rayonunda yayınlanan “Soglasie” (Uyum) gazetesinde yer almış olan bir değerlendirme yazısı nedeniyle kaleme almış bulunuyorum (З. Праток. Он был сродни Мольеру, “O,Molière gibi biriydi;17. 03. 2004). O yazı,güzel yazılmış bir yazı,ancak Yerecıb’ın ablasının adı Aminet yerine Maryet diye yazılmış. Buna içerleyen akrabası Bayan Hune Svetlan yazıyı günümüze değin elinde dolandırıp duruyor,kızıyor. Svetlan,Hatlekuay köyünden s’’eoğuş’u ailesinin kızı,Peneh’es köyüne gelin gitmiş.

Yerecıb üzerine yazı yazmamı söyleyen kişi,Yerecıb’ın dayı kızı Kat (s’’eoğuş’u) Muliet’tir. Muliet Penejukaye köyüne gelin gitti (birkaç yıl önce de emekli oldu). Akrabalarının anımsadıklarını derleyen ve bunları kendi anıları ile birleştiren de odur. Anlatılanları, eksiksiz,olduğu gibi yazdım,ancak Yerecıb’ın yeteneği üzerine yazılmış ve yayınlanmış olan yazılar üzerinde durmuyorum.

Yazarların biyografyalarının yer aldığı referans yayınlarda Mamıy Yerecıb üzerine verilen bilgiler çok az,sözgelişi Yerıcıb’ın doğduğu ay bile belirtilmemiş (bkz. ‘Писатели Республики Адыгея’. Майкоп, 2009/ ‘Adıg’e Cumhuriyeti Yazarları’,Maykop,2009). Daha da ötesi,oyun yazarının haklarına saygı gösterilmemiş:Dramaturg-oyun yazarı- 16 yıldır aramızda değil,yazarın varisi olan tek oğluna tiyatroda oynanan oyunlardan (piyeslerden) payına düşmesi gereken ücret bile ödenmemiş. Büyük bir para değil bu,sorun da değil. Sorun yazara verilmesi gereken değerin verilmemesidir. Bunu bana anımsatan kişi, Yerecıb’ın torunu Jeje Daryet’tir (L’ıxase’lerin kızı). Yerecıb’ın oğlu Ruslan (Moskova’da) ile Adıg’e Ulusal Tiyatrosu Müdürü Zıhe Melaiçet’i telefonla görüştürdüm. Melaiçet,durumu düzelteceği sözünü verdi.

Adışes oğlu Mamıy Yerecıb 6 mart 1926’da Tahtamukay rayonunun (ilçe) Şıncıye köyünde bir çiftçi ailesinde dünyaya geldi. Yercıb altı yaşında iken babasını yitirdi,üç kız kardeşi ile birlikte yetim kaldı. Yetimler çok geçmeden annelerini de yitirdiler. Annesi wenewbate Irmağına saplanan manda ineğini kurtarmak için suya girdi,üşüttü ve öldü.

“История адыгейской литературы/Adıg’e Edebiyatı Tarihi”nde (2’nci cilt) Yerecıb’ın tek kız kardeşi bulunduğu yazılıyor,doğru değil,üç kız kardeşi var. Aynı anadan doğma Aminet,ardından Yerecıb,Muliet ve Melaiçet. İçlerinden sağ olanı Muliet. Adıg’ekale kentinde oturuyor,L’ıxase ailesinin gelini,Melaiçet ise Pçıhal’ıkuaye köyünde Savsırıko ailesinin gelini idi.

Anasız ve babasız kalan çocuklar Şıncıye’deki öksüzler yurduna/yetimhaneye verildiler. Yerecıb ilkokulu (5’nci sınıfı) orada bitirdi,ardından traktör kursuna katıldı ve traktör sürücüsü oldu.

Alman birlikleri Adıg’e yöresine doğru gelmeye başlayınca,köye,kolhozun teknik donanımlarının Novorossiysk’e taşınması emri geldi,ancak taşımaya fırsat kalmadığından –düşman yaklaştığından- gece teknik gereçlerin parçaları söküldüler ve gizli yerlere saklandılar. Akrabalarının anlattığına göre,köyden ayrılan araçlarla birlikte Yerecıb de Novorossiysk’e gitti. Ancak bir süre sonra işgali hesaba katmadan köye döndü. Köydeki işbirlikçiler, “teknik donanımın nerede saklandığını biliyor” diyerek, Yerecıb’ı faşistlere/Almanlara ihbar ettiler. Çocuk konuşmayınca masa üzerine bağlayıp dövmeye başladılar,tam bu sırada bir Alman subayı geldi. “Çocuğu bana bırakın,ben onu konuşturmasını bilirim!” dedi ve subay Yerecıb’ı aldı. Onu köle gibi dört döndürmeye başladı,Yerecıb da bir fırsatını bulup kaçtı. Çocuğu bir Rus kadını gizledi ve o sayede kurtuldu. Bu haberi Yerecıb’ın kızkardeşi Usta Adıg’e oyun yazarı Mamıy Yerecıb,bu mart ayında –yaşasaydı - 85 yaşında olacaktı. Bu yazımız,bir yaş kutlaması,bir doğum günü yazısı değil,akrabalarından derlediklerime dayanarak yazdığım bir yazıdır sadece. Bu yazıyı,Tahtamukay rayonunda yayınlanan “Soglasie” (Uyum) gazetesinde yer almış olan bir değerlendirme yazısı nedeniyle kaleme almış bulunuyorum (З. Праток. Он был сродни Мольеру, “O,Molière gibi biriydi;17. 03. 2004). O yazı,güzel yazılmış bir yazı,ancak Yerecıb’ın ablasının adı Aminet yerine Maryet diye yazılmış. Buna içerleyen akrabası Bayan H'une Svetlan yazıyı günümüze değin elinde dolandırıp duruyor,kızıyor. Svetlan,Hatlekuay köyünden s’’eoğuş’u ailesinin kızı,Peneh’es köyüne gelin gitmiş.

Adışes oğlu Mamıy Yerecıb 6 mart 1926’da Tahtamukay rayonunun (ilçe) Şıncıye köyünde bir çiftçi ailesinde dünyaya geldi. Yercıb altı yaşında iken babasını yitirdi,üç kız kardeşi ile birlikte yetim kaldı. Yetimler çok geçmeden annelerini de yitirdiler. Annesi Venevbate Irmağı na saplanan manda ineğini kurtarmak için suya girdi,üşüttü ve öldü.

Alman işgali başladığında Yerecıb yetimhaneden ayrılmıştı,ancak kızkardeşleri hala oradaydılar. Şıncıye yetimhanesindeki çocukların tahliyesi sırasında,Yerecıb’ın Hatlekuay köyündeki dayısı s’’eoğoş’u İndrıs (İdris) “Kızkardeşimin çocuklarını Almanlara katlettiremem” diyerek kızları yetimhaneden aldı,kızların en büyüğü Aminet’i evine götürdü,diğer ikisini,ayrı ayrı akrabalarına gönderdi . Aminet büyüyünceye değin dayısının evinde kaldı,evlenip oradan ayrıldı.

Şıncıye yetimhanesindeki çocukları tahliye sırasında,trenin Almanlar tarafından bombalandığı,çocukların öldüğü anlatılıyor. Muliet’in anlattıkları bu anlatıyla uyuşmuyor. Muliet’in anlattığına göre,yetimhanedeki üç çocuk (kardeşi ve kızkardeşleri,onlarla yaşıt diğer küçük kızlar) işgalin sona ermesi üzerine Şıncıye’ye geri döndüler,yemek verilerek bir süre Şıncıye’de barındılar. Muliet,çocukların adlarını ve aile adlarını bir bir sayıyor.

Savaştan sonra Yerecıb kolhozdan ayrıldı,FZU’ya (Sanayi ve Ticaret Okulu) girdi ve bitirdi,Novorossiysk ve Krasnodar’da çalıştı,kendi isteğiyle Almanların döşemiş olduğu mayınları temizleme çalışmalarına katılmak üzere Donbass’a (-Ukrayna tarafında-) gitti. Yerecıb 1952’de Adıg’ey’e,Maykop’a döndü,birkaç yıl Adıg’e Halk Dansları Topluluğu’nda çalıştı. Bir yandan çalıştı,bir yandan da liseyi bitirdi. İkinci Adıg’e stüdyosunda okuyacak öğrenciler arasına katılmak istedi,ama kabul edilmedi. 1958’de Moskova’daki M. Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne girdi ve 1963’te mezun oldu. “Adıg’e Edebiyatı Tarihi” adlı kitapta,Mamıy Yerecıb’ın Edebiyat Enstitüsü’nü bitirdikten sonra piyesler yazmaya başladığı yazılıyor,doğru değil bu. Daha önce yazmış olduğu şiirleri ve küçük piyeslerini göstererek enstitüye kabul edilmesini sağlamıştı. Enstitü’yü bitirdikten sonra Maykop’a döndü. Adıg’e Radyosu ile Halk Eserleri Evi’nde çalıştı,son yıllarını Moskova’da geçirdi ve orada öldü.

Mamıy Yerecıb çocukluğundan başlayarak birçok güçlükle karşılaştı,iyilik de gördü,türlü zorlukları aşmasını da bildi,yaşamın değişik yönleriyle tanıştı,yazıları durumu kanıtlıyor.

Yerecıb üç kez evlendi:İlkin Nexay ailesinin damadı oldu,ikinci karısı dans topluluğundan idi. Üçüncü karısı,bir oğlan çocuğu da olan bir Rus kadını idi. Bu son kadın Yerecıb’ın Moskova’da çalışan oğlu Ruslan’ın da annesidir. Ruslan babasının akrabalarını unutmayan,ziyaret eden biri.

Mamıy Yerecıb’ın doğduğu ay farklı olarak anlatılıyor:Biri 27 Ocak’ta,diğeri 6 Mart’da diyor. Oğlunun, Ruslan’ın söylediğine göre,Yerecıb’ın kimlik kartında 6 Mart’da doğduğu yazılı. Kimlik kartındaki doğum tarihi,bana göre de daha tutarlı olmalı.

Ben Yerecıb ile Penejıkuay köyünde, Kat Aslanbeç’in eşi Muliet’in (S’’eoğoş’u) yanına konuk olarak geldiğinde tanıştım. Ardından Maykop’ta birkaç kez karşılaştık,piyeslerinin yer aldığı “Дэхэбаринэ ихьакIэщ” (Deh’ebarin’in Konukevi;1979) adlı kitabını redakte ettim. Son dönemlerinde ve Maykop’a her gelişinde,üzerinde çalışacağı konu ve görüntüleri araştırıyordu,en çok da gençlerin yaşamı ve davranışları ile özlemlerine ilgi duyuyordu. Mamıy Yerecıb iyi bir insandı,gönül dostu ve zeki,insanın içini ferahlatan biriydi. Yerecıb’ın anlattığına göre,bir iki kezden çok görmediği konularda,ondan Sovyet izcileri için senaryolar yazması isteniyor,zor duruma düşen izcilerin ne yapmaları gerektiği gibi konularda ona yazılar yazdırıldığı oluyordu.

Mamıy Yerecıb için “Adıg’e Molière”’i deyimini kullanan kişi,sanırım bunu yerinde söylemiş olmalı.

H'ut Kazbek

Adıg’e maq,16 Mart 2011

Çeviri:Hapi Cevdet Yıldız