Adıge Cumhuriyeti Başı/ Łıŝhe Thakuşıne Aslan tarihsel-kültürel mirası korumak için kurulan “Naslediye” (Miras) fonu müdürü Çemışo Ğazıy, Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi rektörü Kuyıj Said, aynı üniversitenin Ekoloji Fakültesi dekanı Yuriy Suhorukih ve yine aynı üniversitenin tarım kürsüsü başkanı İrina Bondurko ile dün buluştu ve bir görüşme yaptı. Görüşmede eski Çerkes meyve bahçelerinin restorasyonu/ eski hale getirilmesi konusu ele alındı.

Adıge Cumhuriyeti Başı/ Łıŝhe ilk konuşmayı yaptı ve kadim Çerkes meyve bahçelerinin canlandırılmaları konusunun büyük önem taşıdığını, Maykop Teknoloji Üniversitesi’nin bu alanda başarılı çalışmalar yaptığını belirtti.

- Eski Çerkes meyve bahçelerinin bir başka benzeri, bir eşi yeryüzünde yok, bu da bize eski Adıgelerin çok eski zamanlardan beri meyve yetiştiriciliği ve meyve bahçeleri kurma konusunda büyük başarılar ele etmiş, ileri gitmiş olduklarını gösteriyor, - dedi Thakuşıne Aslan.

Yuriy Suhorukih de Çerkes meyve bahçelerinin restorasyonu çalışmalarının yirmi yıldan beri sürdüğünü, çalışmalara öğrencilerin de etkin biçimde katılmakta olduklarını belirtti. Adıgeler elma ve armut yetiştirme tekniklerini yeni baştan canlandırıyorlar. Bununla da yetinmeyerek tarihsel anlatılardan ve kendi araştırmalarından hareketle çalışmalarını ilerletiyorlar. Proje gereği, dönem dönem fidan dikimi yapılacak ve bu tür çalışmaları başlatılmış durumda. Sadece elme ve armut değil, başka meyve ağaçları da yetiştiriliyor. Söz gelişi Thakuşıne Aslan adına üretilen iki ceviz türü uzmanlarca çok değerli bulundu..

- Çerkes meyve bahçeleri için gerekli gördüğümüz fidanları her yıl dikmeye devam edersek, çalışmayı durmadan geliştirirsek hedefe ulaşacağımız kesindir. Bu da Adıgey’in başka yörelerimiz ve dış ülkeler tarafından tanınması uğraşılarımızda olumlu bir katkı sağlayacaktır. Başlıca yükümlülüğümüz bu projeyi topluma tanıtmak ve benimsetmek olmalı, - dedi Thakuşıne Aslan.

Çerkes meyve bahçelerinin yeniden kurulmaları konusunda Çemışo Ğazıy özet bir bilgilendirmede bulundu. Şu an fidan dikimi için ayrılmış 47 hektar arazi bulunuyor.

- Çerkes meyve bahçelerinin restorasyonu konusunu ilk kez gündeme taşıyan ve ilk temeli atan kişi biliminsanı Theğuŝe Nuh’tur. Bugün bu restorasyon işiyle ilgilenen Yuriy Suhorukih, Çemışo Ğazıy ve diğerlerine müteşekkiriz. Maykop Teknoloji Üniversitesi öğrencileri de araştırmalar yapıyorlar, inceleme grupları oluşturuyorlar, örneğin bu gençler 30 kadar kadim ağaç türünü buldular, yetişme koşullarını incelediler ve kayıt altına aldılar. Eski meyve bahçelerimiz dünyaca biliniyor, onları yeni baştan ihya etmek ana yükümlülüklerimizden biri olmalı diyorum. Avrupa’dan ve başka yerlerden fidan alımları yapıyoruz, kuşkusuz kötü bir şey değil bu, ama bizim fidanlarımız ile hiçbiri yarışamaz, bunu da bilmeliyiz. Bu nedenle konuşmalara ara verip çalışmaları hızlandırmalıyız, - diyerek sözlerini bağladı Thakuşıne Aslan.

THARKOĤO Adam- Adıge mak, 17 Eylül 2015

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

Cherkessia.net, 20 Eylül 2015

****

17 сентября 2015

Черкес чъыгхатэхэм язэтегъэуцожьын тегущыIагъэх

Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан тарихъ-культурнэ кIэным икъэухъумэн фэгъэзэгъэ фондэу «Наследие» зыфиIорэм игъэцэкIэкIо директорэу Чэмышъо Гъазый, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым иректорэу Къуижъ Саидэ, мы апшъэрэ еджапIэм экологиемкIэ ифакультет идеканэу Юрий Сухоруких, МКъТУ-м агрономиемкIэ икафедрэ ипащэу Ирина Бондурко тыгъуасэ аIукIагъ. Черкес чъыгхатэхэм язэтегъэуцожьын епхыгъэ Iофыгъом ахэр тегущыIагъэх.

АР-м и ЛIышъхьэ пэублэ псалъэ къышIызэ, черкес чъыгхатэхэм язэтегъэуцожьын мэхьанэшхо зэриIэр, мы лъэны­къомкIэ Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым Iоф гъэнэфагъэ зэришIагъэр къыхигъэщыгъ.

- Ижъырэ черкес чъыгхатэхэм афэдэ дунаим тетэп, ащ къе­гъэ­лъагъо пхъэшъхьэ-мышъ­хьэ­хэм якъэгъэкIынкIэ адыгэхэр чыжьэу зэрэлъыкIо­тэгъагъэхэр, гъэхъэгъэшIухэр зэряIагъэхэр, - къыIуагъ Тхьа­кIущынэ Аслъан.

Юрий Сухоруких къызэриIуа­гъэмкIэ, черкес чъыгхатэхэм язэтегъэуцожьын илъэс тIокI фэ­диз хъугъэу пылъых, ащ студентхэри чанэу къыхэлажьэх. Адыгэхэм мыIэрысэр ыкIи къужъыр къызэрагъэкIы­щтыгъэм итехнологие джырэ уахътэм зэтырагъэуцожьыгъ. Ащ къыщымыуцухэу, тари­хъым къыхэнэжьыгъэ къэбархэр, ежь­хэм яушэтынхэр къызфа­гъэфе­дэхэзэ ыпэкIэ лъэкIуатэх. Зэра­гъэнэфагъэмкIэ, едзыгъо-едзы­гъоу чъыг цIыкIухэр агъэ­тIы­сы­хэзэ ашIыщт, а IофшIэныр рагъэжьагъ. МыIэрысэм, къу­жъым ямызакъоу, нэмыкI пхъэшъ­хьэ-мышъхьэхэм якъэгъэкIын анаIэ тырагъэты. ГущыIэм пае, Тхьа­кIущынэ Аслъан ыцIэкIэ къагъэ­кIыгъэ дэшхо лъэпкъитIум язытет специалистхэм осэшхо фа­шIыгъ.

- Черкес чъыгхатэхэм къадыхэлъытэгъэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгхэр илъэс къэс дгъэ­тIысхэзэ, а пчъагъэхэм ахэдгъахъозэ тшIымэ, итхъухьагъэр къызэрэддэхъущтым щэч хэ­лъэп. Адыгеир нэмыкI шъолъыр­хэм, къэралыгъохэм ащашIэ­нымкIэ ар амалышIу хъун ылъэ­кIыщт. Пшъэрылъ шъхьаIэу джы­рэ уахътэм тиIэр мы проектым цIыфхэр щыдгъэгъозэнхэр, ахэм ар ашIогъэшIэгъон хъуныр ары, - къыIуагъ ТхьакIу­щынэ Аслъан.

Черкес чъыгхатэхэм язэте­гъэ­­уцожьынкIэ гухэлъэу щыIэ­хэм Чэмышъо Гъазый нэужым къа­тегущыIагъ. Ащ къызэриIуа­гъэмкIэ, чъыгхэр зыщагъэтIысын алъэкIыщт чIыгу гектар 47-рэ яI.

- Черкес чъыгхатэхэм язэтегъэуцожьын лъапсэ фэзы­шIыгъэр шIэныгъэлэжьышхоу Тхьэгъушъэ Нухь ары. Непэ мы Iофыгъом дэлэжьэхэрэ Юрий Сухоруких, Чэмышъо Гъазый, нэмыкIхэми тафэраз. Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым истудентхэми ушэтынхэр зэхащэх, ижъырэ чъыг 30 фэдиз ныбжьыкIэхэм къагъотыгъ, ахэм язытет зэрагъэшIагъ, апытхыхьагъэх. Ижъырэ чъыгхатэхэм тарихъэу апылъыр зэрэдунаеу ашIэ, ахэр зэтедгъэуцожьынхэр типшъэрылъ шъхьаIэу сэ­лъытэ. Сыда пIомэ дгъэтIысыщт чъыг цIыкIухэр непэ Европэм, нэмыкI чIыпIэхэм къызэрарытщыхэрэр дэеп, ау тэтыехэм зи акIэхьащтэп. Арышъ, гущы­Iэхэм тахэкIынышъ, IофшIэным псынкIэу тыфежьэн фае, - къыIуагъ кIэухым ТхьакIущынэ Аслъан.

ТХЬАРКЪОХЪО Адам.