YEVTIKH Asé, alışıldığı üzere, Adıgey’de her bir yılın özelliğini bulup yansıtmada ustalaşmış olan ünlü bir ressamımız. Mezıtha’nın (1) sırtında dolaştığı domuz (2), koca devi (3) alt
Ĥ eden
minik fare, varlık ve yasanın simgesi (4) olan minik altın boğa Asé’nin
koleksiyonunda yer almış olan yapıtlardan sadece birkaçı.
2010 yılı Adıgey’de Kar Kaplanı/‘Haşıvmış Yılı’ (5) olarak kutlanmak isteniyor.
Eski anlatılara göre, Adıge yörelerinde yaşamış olan kar kaplanı, tüm
ormanın kralı sayılıyormuş. Çalışmalarında ressama, çocukluğunda ninesi
Kadırkhan’ın anlatmış olduğu masal (6) ve efsaneler (7) esin kaynağı olmuş.
Asé’nin yaptığı bronzdan heykelciği yıla damgasını vurduğu gibi, bunu
tamamlamak üzere, Kar Kaplanı’nın yöremiz hayvanlarının kralı oluşu
masalını da sizlere bir anlatalım:
Söylenip anlatıldığına göre, çok eski çağlarda, Kafkas Dağlarının
içerilere, daha güneylere düşen kesimlerinin kuzeye dönük yamaçlarında -Adıge
Ülkesi dağlarının kuzeye bakan yamaçlarında-, Nartların (8) Altın
Ülkesi’nde (9) bolluk, bereket, mutluluk ve özgürlük içinde bir yaşam varmış.
Gerek insan olsun, gerekse herhangi bir orman hayvanı olsun, herkes
yiyeceğini yeterince buluyor, kimse barışı bozmuyor, kimsecikler de
kuralların dışına çıkmıyormuş. Thaşho (10) ile ormanlar ve avcılar Tanrısı
Mezıtha, orman hayvanlarının kralı (11) olan Aslan Kral’ın bu barışçıl
yönetiminden son derece hoşnut imişler.
Ancak soğuk rüzgarların estiği, uzaktaki Ştırğuç (12) ülkesinin
kralı Sepej (13) bu barışçı yaşamdan hiç de hoşnut değilmiş, kötü
niyetler taşıyor, Nartların Altın ülkesi’ni ele geçirmenin yollarını
arıyormuş.
Sepej dondurucu rüzgarları Nartlar ülkesine doğru üfürmeye, dağları ve
vadileri dondurmaya başlamış .
Nartlar Ülkesi’nde artık ılık yağmurun yerini kar yağışları almış, ırmaklar
donmaya, karlar da aylar boyu yerden kalkmamaya başlamış. İlk önce aç kalan
dağ keçileri ile yabanöküzleri (14) sıcak bölgelere göç etmeye başlamışlar.
Sonu gelmeyen dondurucu soğuklar aslanlar ile kaplanları da yıldırmış,
onlar da göç kervanına katılmayı düşünmeye başlamışlar.
Aslan Kral, tacını çıkarıp Mezıtha’ya geri vermiş. Ayrıca ondan bir
toplantı yapmasını ve Nart Ülkesi’nde yaşayan hayvanların içinden birini
kral olarak seçmesini istemiş.
Durumu öğrenen Sepej keyfinden yere göğe sığamaz olmuş: ”Tamam, demiş…her
şey istediğim gibi oluyor, Nart Ülkesi hayvanları artık kralsız kaldılar,
bundan böyle, o topraklarda kalmak isteyecek olan inatçıları da ben
haklarım…”.
Nartların ülkesinde, ansızın, kıyamet günü yelini andırırcasına bir fırtına
kopmuş. Çünkü Sepej, yardımcılarından birini, hayvanların yavruları ile
bebeklerini dondurup yok etmesi işiyle görevlendirmiş.
Mezıtha’nın kral seçimi için hayvanları topladığı gün, Nart toprağında
korkunç bir rüzgar esmeye başlamış, fırtınalar asırlık ağaçları deviriyor,
koca kaya parçaları da ana bloklardan kopup sağa sola savruluyormuş.
Mezıtha’nın çağırdığı hayvanlar, şansları varmış ki, o gün bir büyük
mağaranın içinde toplantıda imişler, bu nedenle de kurtulmuşlar. Topluluğu
şöylesine bir süzen Mezıtha kararını hemencecik orada vermiş, kral olmaya
yakışacak aday olarak da Kar Kaplanı’nı gözüne kestirmiş.
.
Hayvanlar, tehlikeyi öncesinden sezme yetisine sahip olurlar dememişler
boşuna. Aynı gün anne kaplan Naşkho’nun (15) içinde, sabahtan
beridir dinmeyen bir sıkıntı varmış. Naşho, yavrularına inden çıkmamalarını
ve dışarı bakmamalarını söylemiş, ardından da eşini, Uşe’yi (16) bir
köşeye çekip Mezıtha’nın yanına gitmemesini kesin bir dille ondan istemiş.
Naşho’nun kendi gidip mağaranın girişine uzanmış. Çok geçmeden azgın bir
fırtına ortalığı kasıp kavurmaya başlamış, onu büyük bir hortum (17)
izlemiş, kocaman dolu taneleri (18) de dağlardan dökülmeye başlamış.
Duyduğu bir yavru iniltisi Naşho’yu yerinden fırlatmış. Rüzgarın evire
çevire getirmekte olduğu bir kurt yavrusu umarsız bir biçimde çırpınıp
inlemekteymiş, ramak kalmış imiş yavrunun keskin kayalara çarpmasına. Naşho
yattığı yerden bir ok gibi fırlamış ve kurt yavrusunu kapmış. Kar
fırtınasının sürüklediği bir yabanöküzü yavrusu ile bir kurt yavrusunu daha
kurtarmış, onları mağaranın içine götürüp bırakmış, ardından yardım etmesi
için eşini yanına çağırmış. Fırtınaya yakalanıp sürüklenmekte olan tavşan
yavruları, domuz yavruları, dağ keçisi, ayı, tilki yavruları ve geyik
yavruları çırpınmaktaymışlar, bunların umarsız iniltileri iç parçalayıcı
imiş… Göz açıp kapayıncaya değin minik insan yavrularını da görüvermiş
Naşho. Naşho, keskin gözleriyle, insanları uzaktan izler, onlardan korkar
ve uzak dururmuş. Naşho ok gibi fırlayıp çocuk ve bebekleri de bir bir
yakalamış. Uşe, hayvan yavrularının hepsini mağaranın içine toplayıp koruma
altına almış.
Kar fırtınası biraz diner dinmez, çocukların ve tüm hayvan yavrularının
kurtulmuş oldukları haberi alakargalar (18) tarafından dört bir yana
duyurulmuş. Hayvanlar anne kaplanın mağarasına koşuşmuşlar ve yavrularına
bir bir kavuşmuşlar. Çocuklar da yabanöküzlerinin sırtlarına bindirilerek
kendi evlerine gönderilmişler.
”Ormanlarımızdaki tüm hayvanların kralının kim olacağı konusunda düşünmeye
gerek yok, kral olmak Kar Kaplanı’na (Ves Kepĺan), Haşıvmış’a
yakışır” diyen Mezıtha’nın bilgece sözleri ormanın dört bir yanına
ulaştırılmış.
Mezıtha’nın bu yerinde kararı her yerde sevinçle karşılanmış, herkes bir
bayram sevincine boğulmuş.
O günden bugüne, Kafkasya ormanlarına, kaplandan daha güzel ve daha yiğit
birinin ayak basmadığı anlatılır durulur, orman hayvanları, insanlar ve
Nartlar, herkes onları, kar kaplanlarını çok severmiş.
Aradan yüzlerce yıl geçmiş, ne yazık ki, insanlar, bir zamanlar
topraklarımızda kaplanlar ile aslanların yaşamış olduklarını fazla anımsamaz
olmuşlar. Ancak kar kaplanlarından söz edilerek, yine de bugünlere
gelinmiş. Kaplan Yılı’na, Haşıvmış’a hazırlanan Adıgey’de
şimdilerde herkes şöyle diyor: “Bu yılı hepimiz ‘Kar Kaplanı Yılı’
olarak coşkuyla kutlamak istiyoruz”.
Kar kaplanlarının topraklarımızda artık yaşamamakta olmaları, onların bir
daha geri dönmemiş ya da ne zaman döneceklerinin bilinmiyor olması ise,
elbette üzerinde durulması gerekli, ayrı bir konu olmalı.
Notlar
1) Мэзытхьэ/ Mezıthe
2) Konıĵ
; къоныжъ.
3) Yınıĵ
, иныжъ.
4) Ğotımre xabzemre yatamığe/ гъотымрэ хабзэмрэ ятамыгъэ
5) Haşıvmış; Хьашыумыш; Kar Kaplanı=Ос къэплъан = Kar Kaplanı Yılı.
6) Pşıse, пшысэ.
7) Txıdeĵ
; тхыдэжъ ; legend ; Şapsığ ve
Vıbıhlarda-Txıdeĵ
= masal.
8) Nartlar – Nart destanı kahramanları. Daha çok bilgi için Bkz.
‘Nartlar: Adıge Yiğitlik Destanı’, CC, Edebiyat, Efsaneler - Mitoloji; ‘Adıge
Yiğitlik Destanı’, Cherkessia.net’, Edebiyat; ‘Nart destanları’ - Vikipedi
9) Xeğegu dıŝe/
Хэгъэгу дышъэ; Odıŝe -
Xeğegu dıŝe = Adıge
Ülkesi = (daha geniş anlamıyla) = Kafkasya;
Хэгъэгу дышъэ = 1одышъэ = Kafkasya’ya Adıgelerin verdiği eski ad.
10) Thaşkho; Тхьашхо – mitolojide ‘Baş Tanrı’.
11) Pşı; Пщы.
12) Ştırğuć/
ЩтыргъукI.
Kuzeydeki ‘Buzlar Ülkesi’, ‘Buzdan
Kristal Ülke’.
13) Sepeĵ/ Сэпэжъ.
14) Mezpsıçuxer/ мэз
псыцухэр/ dombaylar/ bizonlar.
15) Naşkho/ Naşxo/ Нашхъо.
16) 1ушэ/ Uşe.
17) Jıherzeşxo/ жьыхьэрзэшхо.
18) Veşu cadexer/ ошъу джадэхэр = iri dolu taneleri; veşu / ошъу = dolu. Şapsığ ve Vıbıhlarda – Ŝĥıy, Шъхъый = Dolu.
19) Ĥıv/
хъыу/ Alakarga.
Not: Bilgi notları, siyahlaştırmalar ve tire içindekiler çevirmene
aittir. - hcy.
|
