- Kazı sonucu Adıgey topraklarından çıkardığımız eşyalar, tarihimizin gizli kalmış yanlarını açığa çıkarıyorlar, - diye anlatıyor Tev Aslan. – Adıgeler ile Ruslar arasındaki ilişkileri kanıtlayan eşyalar da cumhuriyetimiz topraklarında bulundu. Maykop’un 5 – 6 km kuzeyindeki kurganlarla (Iуашъхьэ) yerleşim yerlerinden çıkarılan eşyalar da az sayılmazlar.
Kemik olta uçları
- Eşyaların hangi döneme ait oldukları belirlenmiş mi? Buluntular cumhuriyetimizde kalıyor mu?
- Buluntular Maykop ve Meot (МыотI) kültürüne ait. Bunlar tarihimizi hayli zenginleştirmiştir. 1998 yılında, Adıge Cumhuriyeti kültürüne ilişkin çıkarılan bir yasaya göre, Adıgey’de bulunan kültür/ arkeolojik eserlerin Adıgey’de kalmaları zorunlu.
- Kazı heyetleri en çok hangi konulara ağırlık veriyorlar?
- Maykop’taki Doğu Halkları Devlet Müzesi Müdürü Kuşu Nefset öncülüğünde, müzede ilginç gösterimler (sergiler) düzenlendi. Sergi düzenlemelerine arkeologlar, bilim adamları ve Adıgey’in sivil toplum örgütleri temsilcileri de katıldılar. 2014 Soçi Kış Olimpiayatları ile ilişkili olarak yürütülen inşaat çalışmaları yanında, gaz boru hattı kazı çalışmaları da yürütülüyor.
- “Maykop – Samurski – Soçi” hattından söz ediyorsunuz, değil mi?
- Evet. Öncelikli olarak, hat güzergâhı üzerindeki yerler kazılıyor, bu yolla hayli arkeolojik bulgu elde edildi. Yürürlükteki mevzuata göre, kazı yapılan yerlerde bulunan kültürel nitelikli buluntuların arkeologlar tarafından incelenmeleri ve o gibi yerlerin gözetim altında kazılmaları gerekiyor. Hat inşaatı işini üstlenen firmaların planlarında, kazı giderleri için de bir para (tahsisat) ayrılmış bulunuyor. Firma temsilcileri ile arkeologlar arasında anlaşma var, kurganlar ve eski yerleşim birimleri birlikte kazılıyor. Şu sıralar, çok sayıda biliminsanı bulunan bulguları incelemiş bulunuyor.
- Söz konusu bu biliminsanları nere kökenliler?
- İçlerinde ABD, Almanya, Rusya ve Adıgeyli biliminsanları var, birlikte ve mükemmel bir çalışma programını yürütüyorlar. Bulunan eşyalar inceleniyor ve tarihsel yaşları, dönemleri belirleniyor.
- Ne gibi buluntular elde ettiniz, adlarını söyler ve bilgi verir misiniz?
- Silahlar, kapkacaklar, alet- edevatlar, yıllar boyunca örneklerine bir türlü ulaşılamamış olan el ürünü muhteşem altın eşyalar buluyoruz. Sevindirici bir gelişme bu. Çalışmalara ara verilmiyor. Bu arada sanatseverleri sevindirici bir durumu söyleyebilirim, bu da, birkaç gün önce bulunmuş olan eşyaların da müzede sergilenebilmiş olmasıdır.
- Biliminsanları ve arkeologlar tarafından yapılmakta olan çalışmaların içeriği konusunda bizi bilgilendirir misiniz?
- İncelemelerin ana amacı, toplum yaşamına dayalı sonuçlara ulaşmak. Bu sayede, Maykop kültürü ile Meot (мыот) kültürü arasındaki bağlantıları açıklamaya çalışıyoruz. Gaz boru hattının kazıları sırasında arkeologlar, tarihsel konuları aydınlatmaya çalışacaklar. Hat çevresindeki yerlerde, Maykop Kültürü döneminden beri insanlar sürekli yaşamışlar. Bu yerlerde 5 bin yıldan daha da eski dönemlere ait yerleşim yerleri var.
Buluntuları konuşturabilseydik , neler duyardık…
- Aslan, arkeologların değişik yıllarda buldukları eşyalara bakıyoruz, bunları neye benzeteceğimizi, nereye bağlayacağımızı bilemiyoruz
- Bulduğumuz arkeolojik bulgular, en eski/ kadim dönemlerden beri Adıgelerin bu topraklarda yaşamakta oldukları gerçeğini doğruluyor, kanıtlıyor. Bulunan bir Nart kazanının (leğupışho) yüksekliği 90 cm , çapı ise 85 cm. Adıgeler günümüzde de benzeri büyük kazanları kullanıyorlar. Bu tür iri kazanlar anma ya da kutlama günleri için gerekli oluyor. Böyle bir iri kazan 1982 yılında Vılap Kurganında bulunmuştur.
Nart kazanı
- Adıgey’in Krasnogvardeyski ilçesi Svobodno köyünde bulduğunuz yapıtlar, tarih sayfalarında değerli bir yer buldular. Bulduğunuz kaşık (джэмышх) konusunda ne söylemek istersiniz?
-Kaşık kemikten yapılma, yaşı da 5 bin yıldan da daha uzaklara uzanıyor.
- Adıgelerin tarihinden söz ederken, bu kaşığın tarihsel geçmişimize bir katkı, bir zenginlik getirebileceğini söyleyebilir misiniz?
- Adıgelerin kaşıkla yemek yeme kültürüne eriştikleri dönemden söz etmekle yetinmiyoruz. O sıralarda var olmayan, ama şimdi var olan çok sayıda ulusun adını sayabiliriz. Demek istediğim, Adıgelerin en eski / kadim dünya uluslarından biri olduğudur.
Kemik kaşık
- Balık oltası çengelleri de sanki bir şeyler söyleyeceklermiş gibi geliyor insana.
- Olta uçları da kemikten yapılma, 5 bin yıldan daha eski bir döneme aitler. Onları 1983 yılında Svobodno köyünde bulduk. Bu eşyalar sayesinde, en eski dönemlerden bu yana Adıgelerin nasıl bir yaşam sürdürdükleri, kendi gereksinimlerini yine kendilerinin ürettikleri gereçlerle karşılamakta olduklarını öğrenmiş bulunuyoruz. Pişirilmiş toprak ve kemikten yapılma kaşıklar, kemikten üretilme balık oltası kancaları, güzel ve boylu kız görüntüleri veren heykelcikler ve yoğurulmuş topraktan yapılma oturan öküz figürleri ile karşılaşıyoruz. Bütün bunlar tarih öncesi (пэсэрэ) döneme ait olan olağanüstü kültürel yapıtlar.
- Adıgelerin kullandıkları ev eşyaları, kapkacaklar…
- Öylelerini de bulduk. İnce, ama sert, dayanıklı yapıdalar bu eşyalar; ulusal motiflerle süslenmişler. Bunları, kuşkusuz seramik sanatını bilen güğüm ustaları üretmişlerdir. Tarih bize, bu topraklarda sanatsal yeteneği gelişmiş ve estetik beğeni düzeyi de yüksek insanların yaşamakta olduğunu söylüyor.
- Soçi Olimpiyatları ile bağlantılı olarak Adıge Cumhuriyeti adının dünyaca duyulacağı umudunu taşıyoruz.
- Geçtiğimiz günlerde yapılan Londra’da Olimpiyatlarına, kültür programı çerçevesinde, Adıge Cumhuriyeti’nin ünlü “İslamiy” topluluğu çağrıldı ve görev aldı, yerinde bir adım bu. Soçi Kış Olimpiyatları konusunda, bizim de bir yaklaşım biçimimiz, programımız olmalı. Biz, arkeologlar olarak, tarihi gerçekçi bir biçimde sergilemeye hazırız. Tarih öncesi dönemlerden bu yana Soçi'de Adıgelerin yaşamakta oldukları bilinen ve tarihsel anlamda kanıtlanmış olan bir olgu. Soçi konusunda Ermeni ve Rum adları sıralanıyor, biz se, orada Adıgelerin yerli bir topluluk olarak yaşamış ve yaşamakta olduklarını bilimsel temellere dayalı olarak söylüyoruz, bunu her zaman için kanıtlayabilecek durumdayız. Bu konuda Müzemiz yoğun bir çalışma içinde.
- Kutlama gününüz nedeniyle, biz de sizi kutluyoruz, Tanrı tüm isteklerinizde yardımcınız olsun.
- Teşekkür ederim.
Yemt’ıtl Nurbıy, Adıge maq muhabiri
Adıge maq, 15 Ağustos 2012
Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız