BİR ŞAPSIĞ, BİR VIBIH ve BİR DE ABZAH
Yaşlı Şapsığ karı kocanın tek oğlu askerde ölmüştü. Anne günlerdir gözyaşlarını döküp duruyordu. Yoldan geçerken, annenin ağladığını gören ve durumu öğrenen Vıbıh annenin yanına yaklaşmış, "Anne", demiş, “daha fazla ağlama. Ben hadrıh'eden (*) (ahretten), oğlunun yanından geliyorum. Oğlun iyi, rahat, sana selamı var. Bana annem beni merak etmesin dedi. Yalnız anneme söyle de benim için gerekli olan şeyleri versin, diye beni gönderdi". Yaşlı kadın gözyaşlarını dindirip sevinçle içeri koşmuş, evde ne var, ne yoksa getirip Vıbıh'a vermiş…
Birazdan kadının kocası eve dönmüş. Gözü iki çeşme bıraktığı karısını böyle pür neşe içinde bulunca şaşırmış. "Yahu ben seni göz yaşları içinde bırakmıştım, ne oldu da böylesine neşelenmişsin?" diye sormuş.
"Bey, hiç sorma, sen yokken eve bir Vıbıh geldi, hadrıh'eden, oğlumun yanından geldiğini ve selamını getirdiğini, oğlumuzunn orada çok iyi bir durumda olduğunu söyledi. Ayrıca anneme söyle de gereken şeyleri al getir diye oğlum tarafından gönderildiğini de söyledi. Ben de oğluma götürmesi için evde ne var ne yoksa çıkarıp ona verdim" demiş.
Adam durumu anlamış, “Aptal kadın” diye mırıldanmış kendi kendine . Ardından tüfeğini kapıp Vıbıh'ın peşine düşmüş.
Vıbıh, peşinden silahlı ve atlı bir Şapsığ’ın geldiğini görünce durumu anlamış, biraz ileride, yol kıyısında, tarlasını sürmekte olan Abzah’ın birini görmüş ve yanına sapmış.
"Şu gelen silahlı Şapsığ’ı görüyor musun, seni öldürmeye geliyor. Hemen şu yüksek ağacın tepesine çık da saklan. Geldiğinde ben senin gittiğini söyleyip uzaklaştırırım onu" demiş. Abzah ağacın tepesine çıkmış. Vıbıh da sapanın başına geçip çift sürüyormuş gibi yapmış.
Birazdan Şapsığ yetişmiş, "Buradan bir Vıbıh’ın geçtiğini gördün mü?" diye sormuş. Vıbıh da, "Gördüm, senin geldiğini görünce korkup şu ilerideki ağacın tepesine tırmanıp saklandı" demiş.
Şapsığ atından inmiş, Abzah’ı yakalamak için ağaca tırmanmaya başlamış. Bunu fırsat bilen Vıbıh da Şapsığ’ın atına atlayıp kadından aldığı eşyalarla birlikte sırra kadem basmış.
Bir süre sonra, Şapsığ, yaya ve bitkin halde evine dönmüş. Karısı, “Atı ne yaptın?” diye sormuş, adam da “Verdiğin şeyleri oğlumuza daha çabuk yetiştirsin diye atı da Vıbıh’a verdim” demiş.
Derleyen: Hapi Cevdet Yıldız
(*) - Hadrıh'e (хьадрыхэ- Adıge mitolojisinde "Ölüler Ülkesi", “Ahret”, “Öbür Dünya”). - hcy
Not: Bu Vıbıh/Adıge fıkrası haç'eş’lerde ve zeh'es gibi toplantılarda ve evlerde, özellikle Vıbıhlar arasında anlatılırdı. - hcy
***
Зы Шапсыгъэ л1ыжъ ныожъ горэм ык1элэ закъо дзэм шы1эу л1эгъагъ.Янэ ынэпс къехызэпытэу, гъызэпытэу шытыгъ.Мыр зы Убыхгорэм къилъэгъуи ныом ыдэж къы1ухьагъ, "Тайнэ*, умыгъ", ы1уагъ. "Сэ хьадрэхэм, уик1алэ ыдэж сыкъэк1ьыгъ. Уи к1алэ бо гупсэф, зи гуапэ хэтэп, сэлам къыое1ожы. Сайнэ* къысфе1уи сызшыч1эгъэштхэр къы1эхи къысфахь, къыси1уагъ".Ныо ц1ык1ур хэгуш1ук1ьыпэу унэм ылъади шъыд ылъ, шъыд ымылъми къырихи Убыхым къыритыгъ…
Т1эк1у къэнэуж ныом ыл1 къэк1ожыгъ. Ынэпсхэр къыритэкъоу гъэу къышыринагъэ ышъуз гуш1оу зелъэгъум зыфырихьын ыш1эжыгъэп. "Жъэу,сэ угъэу укъышыснэгъагъ,шъыд хъугъэ моштэ ухэгуш1ук1ьынэу?" ы1уи еуп1ыгъ.
“Л1ы,тик1алэ ыдэж, хьадрэхэм сыкъэк1ьыгъ ы1оу зы Убыхгорэ къы1ухьагъ. К1алэм ысэлам къысфихьыжыгъ. Сик1алэ зэрэдэгъор къыси1уагъ. Сянэ къысфе1уи сызшыч1эштхэр къысфэ1эхи къысфахь къыри1уагъэуи къи1уагъ. Сэри скъо фихьын фэш1гьэ зышыч1эгъэштхэр ести л1ыр згъэк1ожыгъ” ы1уагъ.
Л1ым хъугъэм гу лъитагъ,ышъухэк ышти ешэси убыхым лъежагъ.Убыхым къак1орэ шыур зелъэгъугм,ымэш шыжъорэ зы Эбдзахэгорэм ек1ол1агъ.
”Мы къак1орэ л1ыр олъэгъуа, шъухэк ы1эгъ,уиук1ынэу къак1о. Мы чыг этыгъэм ч1ык1ьи зыгъэбылъ. Сэ узэрэк1ожыгъэр ес1они 1узгъэк1ьыжышт” ри1уагъ. Эбдзэхэри чыгым ч1ык1ьи зигъэбылъыгъ. Ежри мажъом фэдэу зиш1ыгъ.
Шапсыгъэр тэк1у къэнэуж къэсыгъ, ”Мыш зы л1ыгорэ блэк1ьыгъэу плъэгъугъа ы1уи къеупч1ыгъ” Убыхым.
”Слъэгъугъ, ы1уагъ Убыхыми,укъызэрэк1орэр зелъэгъум мы чыгым дэк1уаи ышъхьапэ зышигъэбылъыгъ”.
Шапсыгъэр шым къепсыхи Эбдзахэр къиубытынэу чыгым ч1ыц1элъэу ыублагъ. Убыхри псынк1эдэдэу Шапсыгъэм ыш зытыридзи ныом къы1ирихыгъэхэри здихьи хэпск1ьэжыгъ.
Шапсыгъэри лъэс лъэбы1оу,пшъыгъэу шыри к1ымыгъоу къэк1ожьи “Шыр тэ пш1ыгъэ?” ы1уи ышъуз къызеупк1ым, “Ептыгъэхэр к1алэм нахь псынк1эу 1орэк1 с1уи Убыхым естыгъ” ри1ожьыгъэу къя1отэжьы.
Нот: Мы Адыгэ/ Убых сэмэркъэур хьак1эщхэм, зэхэсхэм ик1и унэхэм шя1уатэрэ къэбархэм ашыш. xь. дж.
*Убыххэм сян-тян я1он фэш1гьэ сайнэ-тайнэ я1о.- хь. дж.
ЗЫ ШАПСЫГЪ, ЗЫ УБЫХ, ЗЫ ЭБЗАХ
