Şıkultır Batırbıy

12 Aralık 2013’te Rusya Federasyonu Anayasası 20. yılını dolduracak. Anayasa tüm yurttaşların oyu ile kabul edildi; en üst  düzeyde yaptırımı olan bir hukuksal belgedir Anayasa.

 

Geçmişe dönersek, Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında, yeni oluşuma katılacak olan cumhuriyetler parlamentoları egemenliklerini belirten bildiriler  yayınladılar; bu olumlu  gelişmeleri  izleyecek olan hukuksal belgelerin  hazırlık çalışmaları da  başlatılmıştı. Aynı sıralarda Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) Anayasası da yazılmaya başlanmıştı.

 

16 Haziran 1990’da RSFSC Halk Temsilcileri Meclisi (Rus Parlamentosu)  ilk toplantısında bir Anayasa Komisyonu  oluşturmuş ve çalışmalarını  başlatmıştı, ancak o sıralarda baş gösteren politik çekişmeler sonucu, sözkonusu Komisyonun görevini sürdürmesi zorlaşmıştı. Yasama ve yürütme organları arasındaki sözkonusu uyuşmazlık büyümüş, savaş boyutuna tırmanmış, bu yüzden  başlatılmış olan çalışmalar  kesintiye uğramıştı. En şiddetli çatışma  1993 yılında Moskova’da yaşanmıştı. Çatışmalar hızla yeni bir Anayasanın  kabul edilmesini  zorunlu hale getirmişti. Sonunda, çok sayıdaki anayasa taslağı içinden ikisi alındı: Anayasa Komisyonu’nun taslağı ile Boris Yeltsin’nin kararıyla oluşturulan  Anayasa Kurulunun taslağı.

 

15 Ekim 1993’te, Devlet Başkanı Boris Yeltsin, yayınladığı bir  kararnameyle, hazırlıkları tamamlanan Rusya Anayasası taslağının halk oyuna (referanduma) sunulacağı tarihi açıkladı. Seçmen çoğunluğu evet oyu verdiğinde yeni Anayasa yürürlüğe girecekti. Kural böyledi. 12 Aralık 1993’te yapılan halk oylamasında seçmenlerin yüzde 58,48’i kabul, yüzde 41,57’si de red oyu verdi. Böylece, 12 Aralık 1993’te, bugünkü  Rusya Federasyonu Anayasası kabul edilmiş oldu.

 

 

Kabul edildiği tarihten bu yana RF Anayasası’nda ne gibi değişiklikler yapıldı? Anayasa demokratik ölçütlere uygun bir yapıda/ özellikte mi? Rusya devlet yapısı içinde yer alan değişik federe birimlerin (cубъект) Anayasalarının RF Anayasası’na aykırı düşen yanları var mı? Devlet ile toplumun hukuki/ yasal düzenlemeleri neye benziyor? Bu soruları  ve daha başka soruları yanıtlamaları için, ayrıca Anayasa’nın anlamını, niteliğini/ durumunu ve yapılan değişiklikleri açıklamaları için  tarih bilimleri doktoru Şıkultır Batırbıy ile Adıge Cumhuriyeti Başkanı (Ľ ıŝhe/ЛIышъхьэ) yanında çalışan  Yaşlılar Meclisi Başkanı Ğućeľ Nurbıy’ı “Adıge mak” gazetesine davet ettik.

 

- Yürürlükteki Rusya Federasyonu Anayasası iki kısma ayrılıyor,- toplam  dokuz bölüm ve 137 maddeden oluşuyor, - dedi Şıkultır Batırbıy. – Temel hak ve özgürlükler, devlet yapısı içinde yer alan federe birimlerle (sübekt'lerle) birlikte federatif sistem/ federal yapı…Federatif yapının tanımlanmasından sonra  RF Devlet Başkanı ve yetkileri bölümü geliyor,Başkan Anayasanın garantörüdür, Anayasaya göre Başkan en üst yasal gücü temsil ediyor. Rusya’ya katılan federe birimlerin her biri, RF Anayasası’nda değişiklikler yapılmasını Devlet Duması’na (-Duma: Alt Meclis-) ve Devlet Başkanına önerebilir, buna yetkileri var. Bu gibi yapılan öneriler sonucu değişikliklerere gidildiği   ya da önerilerin red edildiği durumlar oldu.

 

- Bir süre önce Anayasaya ilişkin olarak yayınladığınız monografi devlet ve toplum düzeni ve bunların anlamı üzerine. Bu çalışmanızla neyi anlatmayı amaçladınız?

 

 

- Sözünü ettiğiniz monografi için  beş yıl çalıştım. Çünkü RF Anayasasını açıklamak/ analiz  etmek kolay şey değil, Anayasada sürekli değişiklikler yapılıyor, temel haklar, kişi özgürlüklerinin içerikleri gelişiyor. Anayasa çağdaş bir   demokratik toplumu ismen değil, gerçekten de hayata geçirecek  bir nitelikte/ özellikte, işte bu özellik bizi ve demokrasiyi koruyor, ancak Anayasada yazılı olan kuralların tamamı  yeterince hayata geçirilemiyor. RF Anayasası yaşamın tüm alanlarını kapsıyor, Anayasa  maddelerine ve kurallarına uygun olarak federal yasalar çıkarılıyor. Bu yasalar bütün federe birimlerde de [- 83 birim-] geçerli oluyor ve uygulanıyor; devletin bütün idare ve yargı organlarını bağlıyor. RF Hükümeti ülkenin yürütme işlerini yerine getiriyor. Bütün organlar Anayasaya uygun ve bağlı olarak iş görüyor.

 

 

- İnsan hak ve özgürlüklerinin ihlâl edildiği durumlarla birçok kez karşılaşılabiliyor, ancak her bir ihlâl olayı için dava açılamıyor, çünkü uzun sürer, sonuçsuz kalma durumu da var.

- Evet, gerçeği söylemek gerekirse, haklarımız sık sık çiğneniyor. Söz gelişi, bir yörede bir bayram, bir kutlama  ya da bir  gösteri varsa, devlet görevlileri/ polis ne diye ilgisiz biri olan beni tedirgin etsin ki?  Maalesef, suçlu ile suçsuz, sık sık  aynı kefeye konabiliyor, Anayasal haklarımız çiğnenmiş oluyor, suçla mücadele o tarzda yürütülemez, ama bu tür olaylar şimdilerde sıradanlaşmış gibi. Rüşvetin kol gezmesi ve büyük boyutlara ulaşmış olması da büyük zararlara yol açıyor. Merkezi  televizyonda olmaması gereken -berbat- programlar yayınlanıyor.

 

 

         Ğućeľ Nurbıy

- Şıkultır Batırbıy’ın mükemmel çalışmaları var, söylediklerine katılıyorum,- diyerek konuşmaya katılıyor Ğućeľ Nurbıy. – Dış ülkelerde yürürlükte olan, temel hak ve özgürlükleri benimseyen ve  güvence altına alan Anayasalar incelendi ve Rusya’da yaşayan insanlar için en uygun bulunanları alındı. RF üyesi federe birimler de, kendi işlerini yürütmek üzere  kendi anayasalarını kabul ettiler, Adıge Cumhuriyeti de bunlardan  biri. Daha sonra Anayasada önemli değişiklikler yapıldı, ancak bu değişiklikler Rusya Federasyonu Anayasası’na uygun düşecek biçimde gerçekleştirildi, doğrusu da yapılmış oldu. Tek bir ülkede, aynı topraklarda yaşıyorsan ve  tek bir amacın varsa, niçin yasalar ve alınacak kararlar birbirinden farklı olsunlar ki?  Nerede yaşıyor olursak olalım, aynı ülke içinde, aynı hak ve özgürlüklere sahip olmamız gerekiyor. Adıge Cumhuriyeti Anayasası’nı ele alacak olursak, bize büyük yararlar getirdiği kuşkusuz, kendi kendimize yasalar çıkarıyoruz, iki resmi dilimiz var, ekonomik gelişme ile yetinmiyor, kültürümüzü ve ulusal özelliklerimizi  koruma altına almış bulunuyoruz. Bunun  büyük bir önemi/ anlamı vardır. Ancak ulusumuz yararına olan bazı maddelerin Adıge Cumhuriyeti Anayasasından çıkarılmış olmaları bize zarar verebilir. Bunu belirtmeliyim. Örneğin, AC Devlet Başkanının (Ľ ıŝhe/ЛIышъхьэ) cumhuriyetin her iki resmi dilini [- Rusçayı ve Adıgeceyi-]  bilmesi zorunluluğunu getiren madde Anayasadan çıkarıldı. Ancak bu da pek fazla bir sorun oluşturmaz denebilir. Çünkü, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı, Ľ ıŝhe’yi/ Cumhuriyetin Başı’nı belirlerken, yani onun atamasını yaparken, o yerde yaşayan yerli ulusların iradelerini/ varlığını  dikkate alıyor. Bildiğiniz üzere, sadece AC Anayasası’nda değil, Rusya Federasyonu Anayasası’nda da, yaşam gerçekleri gereği  yüzde 30 dolayında değişiklik yapıldı.

 

 

Adıge Cumhuriyeti Anayasası’nın kabul edilişi sırasında, Parlamentoda hararetli tartışmalar yapılmış olduğunu anımsıyorum. O sıralar ben de ilk Parlamentoda üye/ milletvekili idim. Cumhuriyetin çıkarmamız gereken birikmiş yasa tasarılarını görüşmek üzere her ay toplanıyorduk. Anayasanın ardından devletin armasını, bayrağını ve milli marşını da kabul etmemiz gerekiyordu. Bütün bunlar bizi hayli uğraştırdı. Bu tür çalışmalar yeni bir devlet yapılanmasına giden genç cumhuriyetimiz (AC) için gerekiyordu. Üst yasal gücü olan kitaplara (anayasalara) uygun olarak yaşayacak ve çalışacak  isek, kendi payıma bunları, işleri kolaylaştırıcı belgeler olarak görüyorum.

 

 

- Verdiğiniz bilgiler  için  teşekkür ederim.

 

 

Derbe Timur

Adıge mak  gazetesi Genel Yayın Yönetmeni ve Başyazarı

Adıge mak, 21 Ekim 2013

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız