“Adıgeler Rusya Devlet Tarihi İçinde Büyük Bir Yere Sahipler”

Ünlü Adıge yazarı, Adıge Cumhuriyeti, Kabartay-Balkar Cumhuriyeti, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti ulusal yazarı, SSCB, Rusya ve Adıge Cumhuriyeti Devlet ödülleri, ayrıca M. A. Şolohov adına düzenlenen Rusya ödülü sahibi Şumafe oğlu Meşbaşe İshak’ın toplu eserleri Kasım 2015’te yayınlanacak. “Bütün Rusya” (Rossiya dlya vsex) adlı haber portalı ile yaptığı söyleşide yazar, yaratıcı yönüne, Adıgelerin tarihine ve ulusun geleceğine ilişkin kaygıları üzerine görüşlerini açıkladı.

Büyük bir sanatsal yaratıcı gücü bulunan Meşbeşe İshak 70 yıl boyunca 80 üzeri yapıt ortaya koydu. Bu son beş yıl içinde “Doğu ile Batı”, “Ayşet”, “Casus”, “Ülkesinden Kovulanlar; Sürgünler”, “Yerle Göğün birleştiği yerde ne var?” adlı yapıtlarını ve başkalarını yayınladı. Bu arada “Adıgeler” denen şiiri ise ulusunun marşı değerinde. 84 yaşındaki yazar yeteneğini hâlen ve vargücüyle sürdürüyor ve geliştiriyor, ulusunun tarihi ile kültürünü okuyuculara ulaştırıyor.

- Rusça yazılmış 20 cilt tutarındaki kitaplarımın yayını üzerinde çalışıyorum. 70 yıl süresince yazdığım şiirler, uzun öykü ve romanlar, gazete yazıları, ilk kez 1945 yılında yazdığım şiirler yeniden yayınlanacak. Bütün belgeleri yeniden okumam ve üzerlerinde çalışmam gerekiyor. Bu da, bilirsiniz kolay şey değil.

Yazdığım şeyler bir asır boyunca olup bitmiş olaylarla sınırlı değil. X.yüzyıldan bu yana Adıge ulusunun başından geçmiş olan olaylar, Adıge ordu komutanları, büyük devlet sorunlarına ilişkin konular, Rusya Devleti içinde Adıgelerin görev aldığı alanlar ve Adıgelerin katkıları yazılarımda dile getiriliyor.

Bakış açıma göre Adıgeler her zaman için Rusya’ya güven duyuyorlardı. Adıgeler Rusya Devleti’nin kuruluş aşamasında da görevler aldılar. Rusya’da yaşayan herkes gibi, ülkenin geleceğinden biz de etkileniyoruz.

Ünlü Kazak tarihçi Fedor Şerbina’ya göre, Adıgeler en eski zamanlardan beri Kafkasya’da oturuyorlardı, bu yörede doğdular ve yaşadılar. Yabancı yazar ve tarihçilerin, söz gelişi Fransız gezgin Omar de Gell’in anılarında Adıgelerin mükemmel süvariler, yiğit ve iyi görünümlü kişiler oldukları, onurlu ve uluslarının bağımsızlığını savunan insanlar oldukları yazılı.

- Yazmaya başladığımda birçok yerde bulunmam, çok sayıda belgeyi incelemem gerekti. Söz gelişi, “Ayşet” romanında, roman baş kişisinin, kahramanın gerçek yaşamını öğrendim. 8 yaşında iken bir Adıge kızı çalındı ve İstanbul esir pazarında satıldı, Fransız Büyükelçisi Kont de Ferrol kızı satın almıştı. Başka bir dine geçirildiği için kendisine Charlotte Elizabeth adı verilmişti.

Ayşet’e ilişkin Rusça ve Fransızca yazılmış çok sayıda kitap vardı. Ayşet’in ulusuna ilişkin bir şeyler yazmış olması gerektiğini düşündüm. Sonradan Katolik dinine sokulan bu küçük kızın yaşamı kısa oldu. Ayşet, Fransız kurallarına göre hareket ediyor olsa da, sevgili toprağını, orada geçirmiş olduğu çocukluk günlerini ve kendisini büyütmüş olan büyük annesini hiçbir zaman unutmadı. Gerçeği söylemem gerekirse, romanda bazı düşünsel kurgular bulunsa bile, romanın temeli tarihsel gerçeklere dayalıdır.

Fransa Kralının maiyeti Ayşet’i seviyordu, Voltaire, kendi edebiyat çevresinde yer alan bu Adıge kızının yaşamını öğrendi. Sergey Mihalkov da “Ayşet” üzerine bir film çekebileceğini üç cumhuriyetin (Adıge Cumhuriyeti, Kabartay-Balkar Cumhuriyeti, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti) devlet başkanlarına söyledi. Ancak bütçe yetersizliği nedeniyle girişim yaşama geçirilebilmiş değil.

Bu son yıllarda yazmış olduğum “H’eh’esh’er” (Хэхэсхэр; Kopuntular, Diasporada Yaşayanlar) romanı önümde. Roman, Rus-Kafkas Savaşı sonunda Türkiye’ye sürülen, ardından da Balkanlardan göç ettirilen Adıgelere ilişkin. 1877-1878 Rus- Türk Savaşı sonunda Balkanlara yerleştirilmiş olan Adıgeler, başka bir yere, Ortadoğu’ya göç ettirildiler. Bu romanla Kafkas Savaşı’na ilişkin romanları (toplam 5 roman) tamamlamış oldum.

Ulusum birçok güçlüğü ve çileli bir yaşamı gerisinde bıraktı, bu konuda birilerini sorumlu tutmuş değilim. Ben ulusumun tarihini ve kültürünü gelecek kuşaklarımızın yitirmemelerini istiyorum, bunun için çalıştım. Birçok okuyucumun bu konuda beni desteklemekte olması beni mutlu kılıyor.

- Evet, Adıgelerin yaşadığı birçok dış ülkede bulundum. Onlar benim yazı tekniğimi iyi kavramış bulunuyorlar. Ürdün, Suriye, Türkiye, İsrail, Almanya ve Amerika’dan bana yazıyor, iletişim kuruyor ve teşekkürlerini sunuyorlar. Ağustos aynının 7’sinden 14’üne kadar Türkiye, Ürdün ve İsrail’de ağırlandım, soydaşlarımla buluştum. Türkçeye çevrilen “Rafığexer” (Ülkesinden Kovulanlar; Sürülenler) romanımın tanıtımı/ jübilesi 8 Kasım’da İstanbul’da yapılacak.

Suriye’de çok sayıda soydaşım yaşıyor. Beşar Esad şöyle demişti: “Suriye; Arapların, Kürtlerin ve Adıgelerin ülkesidir”. Suriye’de bulundum, oradaki Adıgelerin dil ve kültürlerini çok iyi korumuş olduklarını söylemeliyim.

- Ben kendimi hiçbir zaman Çerkes sözcüğüyle tanımlamadım. Bizler Adıgeler olarak doğduk. Kabardey-Balkar yöresi Adıgeleri diyorum yalnız. Karaçay-Çerkes yöresi Adıgelerini de aynı biçimde tanımlıyorum. Biz kendimizi Adıge diye tanımlıyoruz, bize başka uluslar “Çerkes” diyorlardı.

 

 

“Günümüz Rusyası” adlı Dünya Enformasyon Ajansının “Bütün Rusya” portalı müdürü.

Adıge mak, 3 Kasım 2015

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

Not: Charlotte-Élisabeth Aïcha’nın yaşamı için bkz. “Charlotte Aïssé”.

***

03 ноября 2015

МэщбэшIэ Исхьакъ: «Адыгэхэм Урысые къэралыгъом итарихъ чIыпIэшхо щаубыты»

Адыгэ тхэкIо цIэрыIоу, Адыгэ Республикэм, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу, СССР-м, Урысыем, Адыгэ Республикэм я Къэралыгъо шIухьафтынхэр, Урысые шIухьафтынэу М. А. Шо­лоховым ыцIэкIэ щытыр къы­зыфагъэшъошагъэу МэщбэшIэ Исхьакъ Шумафэ ыкъом итхы­гъэ зэхэугъоягъэхэр 2015-рэ илъэсым шэкIогъу мазэм къы­дэкIыщтых. Порталэу «Россия для всех» зыфиIорэм иредактор дыриIэгъэ зэдэгущыIэгъум итворческэ гъогу зэрэзэпыфа­гъэм, адыгэхэм ятарихъ, лъэпкъым тапэкIэ къырыкIощтым зэрагъэгумэкIырэм афэгъэхьы­гъэу тхакIом къыфиIотагъ. Творческэ IофшIэгъэшхо зиIэ МэщбэшIэ Исхьакъ илъэс 70-м къыкIоцI тхылъ 80-м ехъу ытхыгъ. Мы аужырэ илъэситфым тхылъхэу «КъокIыпIэмрэ къо­хьапIэмрэ», «Айщэт», «Дж­асус», «Рафыгъэхэр», «Хэхэсхэр», «ЧIыгу-огу зэнэсым сыда щы­Iэр?» зыфиIохэрэр ыкIи нэмыкI­хэр къыхиутыгъэх. Ащ иусэу «Адыгэхэр» зыфиIоу орэдышъом ралъхьагъэр лъэпкъым игимнэу плъытэмэ хъущт. Илъэс 84-рэ зыныбжь адыгэ тхакIом непи итворчествэ зырегъэу­шъомбгъу, лъэпкъым итарихърэ икультурэ­рэ тхылъеджэхэр аще­гъэгъуазэ.

- Исхьакъ, джыдэдэм сыда анахьэу Iоф зыдапшIэрэр?

- УрысыбзэкIэ тхыгъэ, том 20 хъущт тхылъхэм якъыдэ­гъэ­кIын ыуж сит. Илъэс 70-м къыкIоцI стхыгъэхэр зэкIэ - усэхэр, поэмэхэр, романхэр, публицистикэр, апэрэ усэу 1945-рэ илъэсым стхыгъэри ахэм къадэхьащтых. ЗэкIэ ма­териалхэм джыри сяджэжьын, Iоф адэсшIэжьын фае. Ащ Iофышхо къызэрэпыкIыщтыр къыбгурыIоу къысщэхъу. Зы лIэшIэгъум къыкIоцI хъу­гъэ-шIагъэу щыIагъэхэм язакъоп ситхыгъэхэм къызэлъаубытырэр. Я X-рэ лIэшIэгъум къыщегъэжьагъэу адыгэ лъэпкъым къырыкIуагъэр, адыгэ­дзэ пащэхэм, къэралыгъо Iо­фышIэшхохэм ящыIэныгъэ щыщ пычыгъохэр, Урысые къэралы­гъом ищыIэныгъэ ахэр зэрэхэлэжьагъэхэр ситхыгъэхэм къащызгъэлъэгъуагъ. Сэ сиеплъыкIэкIэ, адыгэхэм сыдигъуи Урысыем цыхьэ фа­шIыщтыгъ. Урысые къэралыгъор зыгъэпсыгъэхэм ахэри ахэты­гъэх. Урысыем ис пстэуми афэдэу, хэгъэгум къырыкIощтымкIэ тэри пшъэдэкIыжь тэхьы.

Къэзэкъ тарихълэжь цIэрыIоу Федор Щербина зэрилъытэ­рэм­кIэ, адыгэхэр ижъ-ижъыжькIэ къыщегъэжьагъэу Кавказым исыгъэх, а шъолъырым къыщыхъугъэх ыкIи щыпсэугъэх. IэкIыб къэралыгъохэм язекIо, тарихълэжь цIэрыIохэм, гу­щыIэм пае, Францием изекIо­лIэу Омар де Гелль ягукъэ­кIыжь­хэм къаушыхьаты адыгэ­лIыр шыу тегъэпсыхьагъэу зэрэщытыгъэр, зэрэлIыблэ­на­гъэр, теплъэшIу зэриIагъэр, ышъхьэ зэрилъытэжьыщтыгъэр, лъэпкъ шъхьафитныгъэм зэрэфэшъыпкъагъэр.

- Исхьакъ, уироманхэм къащыптхыхьэгъэ чIыпIэхэм уащыIагъа?

- Ахэр стхыхэ зэхъум, чIы­пIабэмэ сащыIэн, документыбэмэ нэIуасэ зафэсшIын фаеу хъугъэ. ГущыIэм пае, романэу «Айщэт» зыфиIорэм хэт герой шъхьаIэм ищыIэныгъэ къы­рыкIуагъэр зэзгъэшIагъ. Илъэ­си 8 фэдиз ыныбжьэу ады­гэ пшъэ­шъэжъыер атыгъуи Стамбул ибэ­дзэр щащэгъагъ, Францием ипосолэу граф де-Фериоль ары ар зыщэфыгъа­гъэр. НэмыкI дин зырагъа­хьэм, ащ цIэу Шарлотта-Элизабет фаусыгъагъ.

А бзылъфыгъэм фэгъэхьыгъэу урысыбзэкIи, французыбзэкIи тхылъыбэ тхыгъэу щыIагъ. Ау Айщэт илъэпкъэгъу ащ фэгъэхьы­гъэу тхэн фаеу слъытагъэ. Адыгэ пшъэшъэжъыеу ыужкIэ католикхэм ядин рагъэхьа­гъэм игъашIэ кIако хъугъэ. Фра­нцуз хабзэхэм атетэу Айщэт зекIо­щтыгъэми, ичIыгу гупсэ, ащ щи­гъэкIогъэ икIэлэцIыкIугъо, янэ­жъэу зыпIугъэр зыкIи щы­гъуп­шагъэхэп.

ШъыпкъэмкIэ, романым къэугупшысыгъэ горэ­хэр хэтхэми, ащ лъапсэ фэхъу­гъэхэр тарихъ хъугъэ-шIагъэхэр ары. Францием ипачъыхьэ ищагу дэсхэм шIу алъэгъущтыгъэ, Воль­тер илитературнэ кружок хэтыгъэ адыгэ пшъашъэм къэбарэу пылъым нэIуасэ фэхъу­гъэ Сергей Михалковым республикищмэ - Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым ялIышъхьэхэм ари­Iогъагъ романэу «Айщэт» зыфи­Iорэр зылъэпсэ фильмэ тырихы зэрэшIоигъор. Ау, гухэкI нахь мы­шIэми, ахъщэ зэрэщы­мыIэм къыхэкIэу а гупшысэр щыIэны­гъэм щыпхырыщыгъэ хъугъэп.

Мы аужырэ лъэхъаным стхы­гъэ романхэм ащыщэу «Хэхэсхэр» зыфиIорэр мары сапашъхьэ илъ. Урыс-кавказ заом ыуж Тыркуем афыгъэхэ, етIанэ Балканы агъэкощы­гъэ­хэ адыгэхэм ар афэгъэ­хьыгъ. Аужырэ Урыс-тырку заоу 1877 - 1878-рэ илъэсхэм щыIагъэм ыуж ахэр джыри нэмыкI чIыпIэ - КъокIыпIэ Благъэм агъэ­кощы­гъэх. Мы романымкIэ Кавказ заом фэгъэхьыгъэ романхэм (ахэр тфы мэхъух) ятхын къэсыухыгъ.

Слъэпкъ тхьамыкIэгъуабэмэ, хьазабышхомэ апхырыкIыгъ, ау ащкIэ зыгорэ згъэмысэу зыкIи къыхэкIыгъэп. Сэ сызыфаер тлъэпкъ итарихъ, икультурэ бай къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм зы­Iэпамыгъэзыныр ары. Тхылъ­еджэкIуабэ ащкIэ къызэрэсфэразэр сигуап.

- IэкIыб къэралыгъомэ ащыпсэурэ адыгэхэм уахахьа, зэпхыныгъэ адыуиIа?

- Ары, адыгэхэр зыщыпсэухэрэ IэкIыб къэралыгъомэ бэрэ сащыIагъ. Ахэр дэгъоу ситворчествэ щыгъуазэх. Иорданием, Сирием, Тыркуем, Израиль, Германием, Америкэм къырашIыкIышъ, къысфытеох, тхьауегъэпсэу къысаIо. Шышъ­хьэIум и 7-м къыщегъэжьагъэу и 14-м нэс Тыркуем, Иорданием, Израиль сарагъэблагъи сащыIагъ, тилъэпкъэгъубэмэ саIукIагъ. ТыркубзэкIэ зэра­дзэкIыгъэ ситхылъэу «Рафыгъэ­хэр» зыфиIорэм илъэтегъэуцо мы илъэсым шэкIогъум и 8-м Стамбул щыкIощт.

Силъэпкъэгъухэр бэу Сириеми щэпсэух. Башар Асад мырэущтэу ыIогъагъ: «Сириер арабхэм, курдхэм, адыгэхэм яхэгъэгу». Сэ а къэралыгъом сыщыIагъ ыкIи къэсIон слъэ­кIыщт ащ ис адыгэхэм якультури, абзи дэгъоу къызэраухъумагъэр.

- Лъэпкъэу узыщыщым къызыкIэупчIэхэкIэ, сыда япIорэр?

- Сэ черкескIэ зыкIи сызэ­джэжьыгъэп. Тэ адыгэу тыкъэ­хъугъ. Къэбэртэе-Бэлъкъарым ис силъэпкъэгъухэм къэбэртаехэр сIозэ сяджэрэп, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыпсэурэ адыгэхэр ясэIо нахь. Джащ фэдэ къабз Къэрэщэе-Щэр­джэсым ис силъэпкъэгъухэмкIи. Тэ адыгэкIэ тызэджэжьы, нэ­мыкI лъэпкъхэр ары «черкес­кIэ» къытаджэщтыгъэхэр. Инна Джамбекова. Дунэе информационнэ агентствэу «Урысыер непэ» ипорталэу «Россия для всех» зыфиIорэм иредактор.