Adıge Bilimsel Gezi Heyeti Şapsığe’den Geri Döndü
Adıge Cumhuriyeti K’eraş Tembot Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü (-kısaca “Adıge Enstitüsü”-) ve Adıge mak gazetesi çalışanları 23- 29 Eylül 2013 günlerinde, bir hafta süreyle Karadeniz kıyı yörelerinde (- Şapsığe’de-) araştırmalarda bulundular. Şapsığe’de yaşanan büyük kasırga- sel felâketini araştırma dışında, biliminsanlarımız çok kişiyle de görüştüler, Şapsığların yaşamında gerçekleşmekte olan değişim ve dönüşümleri yerinde incelediler , çok sayıda haber ve belge getirmiş olarak geri döndüler. Heyet başkanı Adıge Enstitüsü dilbilimleri ve sözlü anlatılar bölümü başkanı Bayan Dr. Çuyeko Nefset idi. Ben de Adıge mak gazetesi adına bilimsel heyetin çalışmalarına katıldım.
Heyet mensupları Şapsığe’deki köylerden Şehekey (*), Şhafit, Thağapş, Kalej, Šoyıko(ШIоикъо) ve diğer yerlerde yaşayan insanlarla da görüştüler. Köylerin adlarının kökenleri, yer adları, eski dua ve ayin yerleri, yerlere ne gibi adlar verilmiş olduğu, bu adlara ilişkin anlatılar/ öyküler (ĥiŝexer/ хъишъэхэр) değişik kişilerden derlendi.
Şapsığe ormanlarında bulunan ağaç türleri, yabani hayvanlar,ırmaklardaki balıklar ve adları da derlendi. Eski şarkıları, masalları (txıdeĵxer) ve ağıtları (ğıbzexer) anlatacak/ okuyacak kişiler artık kalmamıştı, ama o gibi kişiler Adıge köylüler tarafından iyi anımsanıyor ve anılarına büyük bir saygı duyuluyor. O gibi kişilerin özellikleri, anlattıkları, başarıları, davranış biçimleri ve söyledikleri şarkılar köylülerce bizlere anlatıldı.
Kıyıboyu Şapsığelilerin [– ekonomik ve sosyal-] yaşamlarının bu son yıllarda belirgin bir biçimde gelişmekte/ iyileşmekte olduğu gözlemlenebiliyor. Köylerde çok sayıda yeni konutlar inşa ediliyor, inşaatçı ve girişimci sayısı da az değil, etnik turizm (etnoturizm) gelişiyor. Bu tür gelişmeler yanında üzücü gelişmeler de yaşanıyor. Örneğin, gençler için yeterli ölçüde iş yeri yok, toprağı serbestçe işleyemiyorlar, fındık bahçeleri ve çay plantasyonları çalı ve dikenlerle kaplanmış durumda, hayvan otlatacak ve ot biçecek yerleri de kalmamış.
Hepsinden daha üzücü olanı Adıgeceyi hızla unutmakta olmaları. Okullardan Adıgece dersler kaldırıldı, karşılaştığımız Şapsığların neredeyse tamamı bizimle Rusça konuştular.
Bilimsel seferimiz çok ilgi çekti, heyet üyeleri ciddi çalışmalar yürüttüler. Şapsığe’nin Adıge Xase Örgütü yöneticileri, yerel yönetimlerin başkanları ve köylüler bizi memnuniyetle karşıladılar. Sefer heyetini düzenleyenlerin ve huzur içinde bize çalışma olanağı sağlayanların adlarını belirtmeden geçemeyeceğim. Bu kişiler arasında, gezimizi finanse eden ve bilimsel geziyi düzenleyen kişi Adıge Cumhuriyeti Parlamentosu’nda milletvekili olan Ćermıt Muhdin, Şapsığe’de yayınlanan “Şapsugiya” gazetesi genel yayın yönetmeniNıbe Anzor, Kıyıboyu Şapsığe Adıge Xase Örgütü Başkanı Ćaćıĥu Mecıd, hergün bizi gezdiren bir genç olan Łıuju İnver, Maykop’taki Adıge Enstitüsü Müdürü Bırsır Batırbıy, “Adıge mak” gazetesi genel yayın yönetmeni Derbe Timur ve diğerlerini belirtmeliyim.
Bilimsel gezimize ve karşılaştığımız ilginç kişilere ilişkin izlenimlerimizi önümüzdeki günlerde gazetemizde yayınlayacağız.
Ŝavko AsÍanguaş
Adıge mak, 01 Ekim 2013
(*) – Şehekey köyü ve yazarın köye ilişkin gezi izlenimi için bkz. Ŝavko AsÍanguaş, “Nıbe Batırbıy: “Cennette Yaşıyoruz Biz”, Adigehaber; Cherkessia.net.
