adigehaber
  Adıge Özerk Ülkesi ve Kurucu Önderi Hahurate Şıhançerıy
 

   Adıge Özerk Ülkesi ve Kurucu Önderi Hahurate Şıhançerıy

 

 

 

       Hahurate Şıhançerıy (1883- 1935)

 

Hahurate Şıhançerıy, tanıyanların ifadelerine göre, temiz kalpli, alçak gönüllü, sıradan ve halktan biriydi. Her zaman  kendisiyle görüşmek olanaklıydı. Adıgey’in Rusya devlet yapısı içine alınması (-Adıgey’e devlet yapısı içinde bir yer verilmesi-) uğraşısında büyük bir desteği  görülmüş olan Petr Kosoviç’in anılarına göre, Hahurate, “halkların kardeşliği uğruna yaman mücadele vermiş olan biriydi. İnsan sevgisi, onun içinde hiç bir zaman sönmeyen aktif bir volkan gibiydi. Çalışma odası, tüm dürüst kişilere sürekli açıktı”.

 

Toplum içinde ünlenmiş olma ve anımsanma yanında, ne yazık ki, günümüze değin, Prof. Dr. Avtle Malıç tarafından  yazılmış olan popüler bilim ve biyografi  yazıları dışında, Hahurate Şıhançerıy üzerine yazılmış başka bir bilimsel biyografi yazısı bulunmuyor. Hahurat’ın 8 kez oybirliğiyle seçilerek Adıge Özerk Oblastı (ili) yürütme komitesi başkanı (vali) olduğu, 1932- 1935 yılları arasında da SBKP (b)'nin (partinin)  Adıge Oblastı Birinci Sekreteri olduğu konularında araştırma yazıları bulunuyor. RKP (b)’nin  1923- 1928 yılları arası döneme ilişkin olarak oblast komitesi üzerine yazılmış sicil raporunda da Hahurat için şöyle deniliyor: “Son derece disiplinli biri. Politik tutarlılığı var. Konuşma ve davranış tarzı örnek nitelikte. Kavga ve çatışmalardan uzak duruyor. Adıge ülkesindeki en sakin ve sabırlı komünistlerden biri. Milliyetçi politikalara  sapacak ve ulusal ayırımcı politikalara prim verecek biri değil. İyi bir örgütleyici ve çalışmaları yönlendirmesini bilen biri. Önderlik (КIэщэкIоныгъэ) vasfı  bulunuyor. Görevlerini başarıyla yerine getiriyor. Yetki sınırlarını belirlemeyi  ve sınır dışına çıkmamayı başarıyor. Program hedeflerine  ulaşmak için elinden geleni yapıyor. Gelecek bilinci ve geniş bir bakış açısı var.  Başarılı biri, görevini sürdürmeli. Çok güçlü ve yetenekli bir kişilik. Onu tanıyan herkes ona büyük bir saygı duyuyor”.  

Hahurate uzun ömürlü biri olamadı, ama, yine de  kendisine işte böylesine üstün  bir  değer verilmesini sağladı. Kendisine verilmiş olan  bu değer onu asla şımartmadı.

 

Hahurate Şıhançerıye'nin adı yirmi yıl boyunca (-1937- 1957-)  yasaklı ve  sansürlüydü, çalışma arkadaşları da, ardından  politik cezalara çarptırılmışlardı (1). Hahurate Şıhançerıye’den söz etmek gerekirse, sadece Hahurate’den değil, onun yükselmesinde katkıları olan, Kuban oblastı ve Adıgey düzeyinde  tanınmış çalışma arkadaşlarından, sözgelişi K. Golodoviç, K. Mişiruyev, S. Sihum, L. Gazov, İ. Çernoglaz, A. Tseher, D. Jloba, İ. Kovtuh, Z. Berekaye, A.Movçan, H. Temrıko ve daha başkalarından da söz etmek gerekir. Hahurate’ye ilişkin bir yazı yazmak gerekirse, Rusya tarihinin dönüm noktası olan 1905 yılı halk devrimine değinmek, 1917 yılındaki Şubat ayı burjuva devriminden, onu izleyen Ekim  Sosyalist devriminden, ardından gelen iç savaş, NEP (Yeni Ekonomi Dönemi), sanayileşme, kolektivizasyon dönemlerinden ve diğer aktivitelerden, daha başka türlü söz etmek gerekirse, bugün bölüm bölüm incelenen ve eleştirilere tabi tutulan  Rusya (ve Sovyetler  Birliği) tarihinden de söz etmek, bütün bunları kavramak  gerekir.

 

Her şeyden  önce kavranması ve önem verilmesi gerekli olan şey, Rusya ile Adıgey’deki  toplumsal ve politik yapıların değişmiş olduğu gerçeğidir.  Toplumun en değerli öğesi olan insanı, sosyal adalet anlayışı temelinde eşit haklara kavuşturma, kolektivizm ve dayanışma gibi birlik anlayışını ve moral değerleri, bütün bunları politik bilinçten yoksun olan   kitlelere taşıyan kişiler, bu amaçla özverili  çalışmalar yapmış olan  sivil toplum kuruluşları ve   “demokrasi savunucuları” yönünden   toplum büyük bir kayba uğramıştı (-mücadeleler sırasında çok sayıda değerli insan yaşamından olmuştu-). Hahurate Şıhançerıy, o tür demokrasi ve insanlık değerlerini, bilinçlendirme biçiminde kitlelere taşımaya  çalışan önde gelen kişilerden biriydi. Ekonomik ve sosyal anlamda Adıge ülkesini, sadece Kuzey Kafkasya’da değil, Sovyetler Birliği düzeyinde de en gelişmişler içine katmak için elinden geleni yapıyor, bu uğurda  mevcut  olanakları seferber ediyordu.

 

Hahurate Şıhançerıy, Yekaterinodar ilçesine (- şimdi Adıge Cumhuriyeti'nin Tahtamukay ilçesine-)  bağlı Haştuk köyünde, Vımar ile Hasıj’ın çocuğu olarak 24 Nisan 1883’te  (günümüz takvimiyle 10 Mayıs 1883’te) doğdu. Tek sınıflı Peneh’es köyü  ilkokulundan 1899’da mezun oldu. Ardından, 1905 yılında Yekaterinodar (-şimdi Krasnodar-)  kentindeki Askeri Sağlık Okulu’nu   bitirdi ve  sağlık eğitimi alan  ilk Çerkes oldu. Yekaterinodar’daki sağlık ocağında yardımcı sağlık elemanı olarak çalışmaya başladı. Ardından kent hastanesi kliniğine atandı. Daha sonra Novo- Dmitriyevskiy stanitsası ve dini okulu hastanelerinde çalıştı, ardından Yekaterinodar yakınlarındaki Kruglik yerleşiminde bulunan Kubanski Ordu Tarım Okulu'na atandı.

 

“Kanlı Pazar” olayı (2) Rusya’nın hemen her yöresinde  yankılanmış ve kitlesel tepkilere yol açmıştı. Acılı haber sessiz ve sakin bir yöre olan Kuban’a da ulaştı. Hahurat da bir sosyal demokrat olarak, böylece  devrimcilerin safında yer almış oldu, Kuban’ın ötesinde (güneyinde)  yapılan illegal (yasa dışı)  toplantılara,  Yekaterinodarlı işçi ve aydınların düzenlediği Mayıs gösterilerine ve yönetim karşıtı kitle  eylemlerine katılmaya başlamıştı.

 

Arşiv belgelerine göre, Hahurat, devrimci çalışmalara katılma nedeniyle politik yaptırım ve cezalara da  çarptırılmıştı: 1908 yılında jandarma tarafından tutuklandı, Yekaterinodarlı işçiler ve genç öğrenciler arasında yürüttüğü devrimci çalışmalar nedeniyle Kuban oblastı topraklarından  sürüldü. Hahurat, kendi yazdığı anısında bu durumu şöyle anlatıyor: “Tarım okulunda sağlık görevlisi olarak çalıştığım sırada, okulda bir öğrenci grubu oluşturdum ve  onlara yasaklanmış kitapları okutmaya başladım. Jandarma okulda arama yaptı, beni ve birkaç öğrenciyi tutukladı. Öğrenciler ertesi gün  serbest bırakıldılar, bense 8 gün gözaltında tutuldum, izinsiz yerimden ayrılmamam   için imzam alındı ve  o şartla salındım”. 7 Mayıs 1908’de okul yeniden askerler tarafından arandı ve yasaklanmış kitaplar ele geçirildi. Yasaklanmış kitapların Ş. Hahurat tarafından okula getirildiği biçiminde bir tutanak tutuldu, tutanak  Kuban Oblastı Genel Valisi M. P. Babiç’e sunuldu. M. P. Babiç imzalı, 26 Ağustos 1908 tarih ve 507 sayılı kararda,  Askeri Tarım Okulu öğrenci örgütlenmesi dışında, Hahurat’ın daha başka  körpe öğrencilere de devrimci fikirler aşılamaya çalıştığı belirtiliyordu. Genel Vali, Hahurat’ın görevinden alınması ve durum yatışana değin Kuban yöresinden sürülmesi kararını üst makamların onayına sundu.

 

Ş. Hahurat, Osetya’ya sürüldü ve Evromak köyünde sağlık memuru olarak çalışmaya başladı. Orada, görevi yanında  Oset gençleri arasında da devrimci çalışmalar yapıyordu. Ağustos 1909’da Karadeniz kıyısındaki Novorossiysk (Ts’emez) kentine gitti, orada "Rus Grozni Standart"  adlı petrol rafinerisinde sağlık memuru olarak çalışmaya başladı. Çok geçmeden işçiler, kendilerini temsilen  Hahurat’ı hastane yönetimi üyeliğine seçtiler. Birinci Dünya Savaşı arifesinde Adıge köylerini sık sık  dolaşıyor ve gizlice  devrimci çalışmalarını sürdürüyordu.

 

1917 Şubat ayı ilk devrimi sonrasında Hahurat, Yekaterinodar’a geri döndü. Köyleri dolaşmaya, toplantılar düzenlemeye, iktidarın Sovyetlere devri için çalışmalar yapmaya başlamıştı. O yıl Mart ayında Yekaterinodar kentinde yapılan Kuban Oblastı  Dağlıları Kongresi’ne katıldı ve bir konuşma yaptı. İmparatorluk döneminde beylerin, soyluların ve din adamlarının  halka nasıl  ihanet etmekte olduklarını anlattı ve Dağlı  emekçilerin (köylülerin)  Kazak emekçilerle birleşmeleri çağrısında bulundu. Üzüntü verici de olsa, Hahurate Şıhançerıye’nin bu çağrısı toplum içinde  bir karşılık bulmadı, çünkü Adıge toplumu onun dediklerini anlayacak bir  düşünsel   düzeyde değildi. Kongre’de Geçici Hükümeti (3) destekleyici bir karar alındı ve  “Çerkes Komisyonu” adı altında bir yürütme organı  oluşturuldu. İzleyen dönemdeki olumsuz politik oluşumlar nedeniyle, Hahurat Yekaterinodar’ı terk etme durumuna düştü. Bundan sonra  Şapsığ toplumunun kendisine verdiği yetki belgesi (мандат) ile Kafkasya Dağlıları Temsilcileri Kongresi’ne katılmak üzere  Vladikavkaz’a gitti. Vladikavkaz’daki  Kongre sonrasında, önce Nalçik’e, ardından da Novorossiysk’e geldi, Novorossiysk’in batısındaki Abrav- Durso köyünde sağlık memuru olarak çalışmaya başladı.

 

Dağlılar ile yeni yönetimin ilişkileri sağlıklı değildi. Köylerin çoğunda Çerkeslerin de diğer halklar gibi Rusya’nın sade yurttaşları olarak kabul edilmeleri ile yetinilmesini  talep eden kararlar alınıyordu. Öte yandan Çerkeslerin  de diğer halklar gibi ayrı bir halk olduklarını Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC)   makamlarına kabul ettirmek için çalışan  M. Şevgen, Ş. Hahurat, İ.Tsey, D. Ğuç’eğul, S. Zayem  gibi öncü kişiler de vardı, bu kişiler  büyük bir mücadele içindeydiler.

 

Kuzey Kafkasya’da yaşayan çok sayıdaki değişik ulusun ekonomik ve kültürel gelişimini sağlamak için, onlara siyasal bağımsızlıklar  tanınması gerekiyordu. 1918 yılında Kuban Oblastı'nda toplanan Sovyetlerin Birinci Kongresi’nde, Dağlıların sorunlarını üstlenecek  bir Komiserlik oluşturuldu. Komiserlik, ulusal soruna ilişkin bir Bolşevik (-sosyalist-) programının uygulamaya konduğunun bir kanıtıydı. Bu  karar, Kuban Oblastı ve Karadeniz ili (Черноморье) Sovyetlerinin III. Olağanüstü Kongresi’nde alınmış, ancak iç savaş nedeniyle uygulanamamıştı.

 

İç savaşın sona ermesinden sonraları, Kuban Oblastı topraklarında ve  Adıge yerleşimlerinde henüz barışçı bir ortam kurulamamıştı. Kargaşa ve çatışmalar sürüyor, çok sayıda değişik  suçlar işleniyordu. Beyaz orducu (devrim karşıtı) birliklerin kalıntılarının perakende direnişleri   sürüyordu, huzur ancak 1925 yılı Ekim ayında sağlanabildi. Beyazordu yanlısı  birlikler, sonunda amaçsız ve ilkesiz çetelere (haydutlara) dönüşmüşlerdi. Adıgey’de eşkiyalığın sona erdirilmesinde Hahurate Şıhançerıye’nin önemli bir payı vardır. 

 

Kuban- Karadeniz Oblastı yürütme komitesi (iktidarı), 22 Ocak 1921’de Maykop, Batalpaşinsk (şimdi Çerkessk)  ve Krasnodar idari bölümlerine (отдел/ ilçe), o bölümler üzerinde Dağlı rayonları oluşturmaları için  yetki verdi.  21 Mayıs 1921’de, Kuban- Karadeniz Oblastı yürütme komitesi genel toplantısında (пленум) alınmış olan bir  karar gereğince, Kuban Oblastı ve Karadeniz İli Dağlı yürütme komitesi kuruldu, ancak bu kuruluş, sadece  bir idari bölüm/ ilçe (отдел, ilçe- уезд) statüsünde olan bir ilçe yürütme komitesiydi, yetkileri Krasnodar, Maykop ve Tuapse bölümlerindeki (ilçelerindeki)  köylerle sınırlıydı.

 

Dağlı bölümünün (отдел)  isteği üzerine RKP (b)’nin - yani Rusya Komünist Parti (Bolşevik)'in  Kuban- Karadeniz Oblastı yürütme komitesi, Hahurate Şıhançerıye’yi Novorossiysk’ten alıp Dağlı yürütme komitesi emrinde çalışmak üzere görevlendirdi.  Hahurat, 20 Haziran 1921’de  Dağlı yürütme komitesi üyeliğine, ardından aynı  komitenin başkanlığına seçildi. Hahurate Şıhançerıye’nin Dağlı yürütme komitesi başkanlığına seçilmiş olması, o organın güçlenmesinde ve  ciddiye alınan  bir örgüte dönüşmesinde, ayrıca Adıgey’de bir ulusal devlet kurulması   doğrultusunda ilk adımların atılmasında olumlu bir rol oynamıştır. Böylece Kuban Oblastı ile Karadeniz İlinde yaşayan Dağlılar (-Çerkesler-)  için ayrı bir ulusal devlet kurulmasının da temelleri atılmaya başlanmış oldu.

 

Bu arada Kuban- Karadeniz Oblastı yöneticilerinin, başlarda Adıgelere özerklik verilmesinden yana olmadıklarını ve olumsuz görüşler öne sürmekte  olduklarını da belirtmemiz gerekiyor. “Biz, - demişti Kuban- Karadeniz Oblastı Dağlıları Temsilcileri Sovyetinin III. Oblast kongresinde, Kuban- Karadeniz yürütme komitesi temsilcisi A. K. Abolin ve şöyle konuşmuştu: - Geleceğinize ilişkin olarak, özerklik konusunda farklı görüşlerimiz vardır, size daha yararlı olmayı amaçlıyoruz,  özerklik bir yüktür, devletle çok sayıda  sözleşme yapmayı ve taahhüt altına girmeyi  gerektiriyor…Ayrı bir devlet  kurmanız için, yeterli bir bilinç düzeyine erişmiş  olmanız ve devleti nasıl yöneteceğinizi bilmeniz, belirecek sorunları nasıl çözeceğinizi  de öğrenmeniz   gerekiyor”. 

Ulusal devlet kurmanın bir çok güçlük ve sorunu da beraberinde getirdiğini bildiklerini   söyleyen  Hahurate Şıhançerıye, daha sonra, Adıge Özerk Oblastı yürütme komitesi başkanı olarak 1925 yılı Kasım ayında yapılan Birinci Adıge Özerk Oblastı parti Konferansı’nda bu durumu şöyle açıklamıştı: “1921- 1922 yıllarında Çerkes köylerinde yapılan seçimlerde  etkili olamıyorduk, çoğunlukla da din adamları ve yaşlılarla işbirliği yapmak zorunda kalıyorduk. O gibi kişilerden  yararlanarak Adıgey’de Sovyet iktidarını yerleştirmeye çalışıyorduk. Sovyetlerde (halk meclislerinde) görev alacak  yoksul kesim ve orta sınıftan  bilinçli  kişi sayısı çok azdı, yok gibiydi. İlk Adıge yürütme komitesi de o tertipte  oluşturulabilmişti. Bu nedenle amaçladığımız program hedeflerine bir türlü ulaşamıyorduk”.

 

1921 yılı 7- 10 Aralık günleri yapılan Kuban Oblastı ve Karadeniz İli Dağlıları halk temsilcileri Sovyetleri III oblast Kongresi’nde Dağlı yürütme komitesi tarafından, Kuban Oblastı ile Karadeniz ilinde yaşayan Dağlılara (-Çerkeslere-) özerklik verilmesi ve  özerklik  konusu ile  ilgili çalışmaların hızlandırılması, bunun için  merkezi yönetime (-Moskova’ya-) başvuruda  bulunulması isteği gündeme alınmıştı. Bu amaçla, yani özerklik işlemlerini yürütmek üzere  bir komisyon da  kurulmuştu. Bu arada 16 yerleşim yeri (во­лость) adına gelenler, oluşturulacak bir özerk oblast (хэку) içinde yer almak istediklerini bildirdiler. Söz gelişi, Bolşoy Sidorov mezrasında (къутыр- küçük Rus yerleşimi) 18 Nisan 1922’de yapılan  toplantıda alınmş olan  karar metninde şunlar yazılıydı: “Kurulacak olan Çerkesya (Adıge) Özerk Oblastı’nı olumlu  karşılıyoruz, Çerkes ulusu ile aramızda hiç bir anlaşmazlık yoktur, bunu dikkate alıyor ve gönüllü olarak, Sovyet Cumhuriyeti içinde yer alacak olan bir Çerkes Özerk Oblastı’na katılmayı kabul ediyoruz”.

 

Çerkeslere (Adıgelere)  özerklik verilmesi işi,    Rusya SFSC hükümetinin (halk komiserliğinin) 1922 yılı 17 ve 22 Mayıs 1922 tarihli toplantılarında ele alındı. Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı’nın kurulması başvurusu gözden geçirildi, Rusya Merkez Yürütme Komitesi  Prezidyumu tarafından 1 Haziran 1922’de 3'lü bir komisyon kurulması kararı alındı. Komisyonda  Rusya Merkez Yürtme Kurulu, Çerkes Oblastı ve Kuban- Karadeniz Oblastı adına birer temsilci yer almıştı. Komisyonun görevi, Çerkes Oblastı’nı Kuban- Karadeniz Oblastı’ndan çıkarmak, sınır çizimi işini yerinde çözmek ve sonucu Rusya Merkez Yürütme Komitesi  Prezidyumuna bildirmek idi.   

 

Komisyonda Rusya Merkez Yürütme Komitesi (RMYK) üyesi Medvedev, Kuban-Karadeniz Oblastı yürütme komitesi temsilcisi Plehanov, Dağlı yürütme komitesi temsilcisi Navırz görevlendirilmişti. Komisyon belge ve materyalleri gözden geçirdi ve “Kuban Oblastı’ndaki siyasal sorunların çözümü için, Çerkeslerin yaşadığı yerleri içine alacak  olan bir özerk oblast (il)  kurulması gereklidir, bu gerek yerine getirildiğinde, Çerkeslerin yaşadığı yerlerin ekonomik ve kültürel  yönlerden gelişmesi ve  Çerkeslerin Sovyet iktidarına olan desteği daha da sağlamlaştırılmış olacaktır. Geleneksel (kapalı) ilişkileri nedeniyle, Çerkes köyleri, dışarıdan gelecek olan zararlı akımlara açık ve savunmasız durumdadırlar, sonuç olarak köyler bu tür akımlardan  zarar görmektedirler. Yine de, Çerkesler, diğer Rusya  halkları gibi, Sovyet iktidarına destek vermeyi sürdürüyorlar, Çerkeslerin Sovyetlere karşı geldikleri  ya da beyazorducu  (-Sovyet karşıtı-) güçlerle birlikte hareket ettikleri  gibi bir olay  da yaşanmamıştır”.

Dağlı yürütme komitesi başkanı Hahurate Şıhançerıye, Merkezi hükümete (Наркомнац),  “Kuban oblastı Çerkeslerine özerklik verilmesi için aranacak ölçütler, Kafkasya’da yaşayan ve özerklik verilen diğer halklardan, örneğin Abhazlar, Acarlar, Kabartaylar ve Karaçaylar için aranan ölçütlerden daha geri ve daha düşük bir düzeyde değildir” diye yazmıştı başvuru yazısında.

 

Adıge Özerk Oblastı’nın kuruluşu, Rusya Merkez Yürütme Komitesi’nin 27 Temmuz 1922’de, Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı kurulması kararını imzalaması ile kesinleşmiştir. Bu doğrultuda, Kuban- Karadeniz Oblastı'na bağlı  üç okrug birimi (yönetim birimi), Kuban- Karadeniz Oblastı’ndan  çıkarıldı, bunlar Krasnodar ve Maykop rayonlarından çıkarılan Psekups (Псэкъупсэ), Farz ve Şirvanski okrugları  idiler. Birinci  Çerkes Sovyetleri kongresi’nde il (vilayet; губерние) yetkilerini üstlenecek  bir yürütme komitesi seçilmesi kararı  da alındı. Çerkes (Adıge) Oblastı'nın merkezi, geçici olarak  Krasnodar kenti olarak belirlendi.

 

Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı, 1922 yılı 7- 10 Aralık günlerinde yapılan Adıgey Sovyetleri Birinci Kongresi ile kuruluşunu tamamladı. Toplantı Hakurınehable köyünde yapıldı. Kongreye 100 Adıge ve 39 Rus delege yanında, RKP (b) (Komünist parti)  üyesi 21 temsilci de katıldı. Toplantıda yürütme komitesi üyeliği için 31 kişi seçildi, Hahurate Şıhançerıye de yürütme komitesi başkanlığına getirildi. Kongre’de Tüm Rusya Sovyetleri Kongresine  (Советхэм я Всероссийскэ зэфэс) katılacak  delegeler olarak, Hahurate Şıhançerıye, Sihu Seferbıy, Stepan Zayema ve Bjeşşo Aslanbeç seçildiler.

 

Adıgey Sovyetleri Kongresi’nde  Adıgey’in sınırlarının çizilmesi için Rusya SFSC adına, Rusya Merkez Yürütme Komitesinden   yetkili bir heyetin (комиссие)  yöreye gönderilmesi de talep edildi. Sınır tesbit komisyonu tarafından  çizilen sınır, 23 Mayıs 1923’te  RSFSC ve   Rusya Merkez Yürütme Komitesi   onayından geçerek kesinleşti. Buna göre, Adıge Özerk Oblastı , 10 ile 30 verst (4) genişliğinde bir şerit biçiminde Kuban ve Laba ırmaklarının sol kıyıları boyunca uzanıyordu, yüzölçümü 2,660 km.kare, nüfusu 114,570 idi. Bu nüfus içinde Çerkesler % 44,52, Ruslar % 26,02, Ukraynalılar % 23,27, diğer halklardan kişilerin oranı da % 6,19 idi. 1923 yılından başlamak üzere, Adıgey, Rusya SFSC’nin   Rusya Merkez Yürütme Komitesinde    bir  temsilcisi ile temsil edilmeye  başlandı.

 

                      Adıgey'in yakın tarihteki büyüme süreci

 

1923’ü izleyen yıllarda Adıgey sınırlarında birkaç  düzeltme ve  değişiklik yapıldı.  1924’te Kuban- Karadeniz Oblastı kaldırılınca, Adıge Özerk Oblastı önce  Kuzeybatı, ardından da Kuzey Kafkasya Krayı’na bağlandı. Ağustos 1924’te kaldırılan okrug (bucak) ve  volostlar (daha küçük bucak)  ile toplam 32 köy Sovyeti yerine, Adıgey’de 5 yeni  rayon (ilçe yönetimi)  birimi oluşturuldu: Cecehabl rayonu (merkezi Penejıkuay), Natırbıye rayonu (merkezi Natırbıy), Preobrajenski rayonu (merkezi Preobrajenski köyü), Tahtemıkoye rayonu (merkezi Tahtamukay) ve Hakurınehable rayonu (merkezi Hakurınehabl). Rusya Merkez Yürütme Komitesi    Prezidyumu kararıyla 3 Ağustos 1928’de, Adıge (Çerkes) Özerk Oblastı  adı kaldırıldı, yerine Adıge Özerk Oblastı (Адыгэ автоном хэку) adı kabul edildi.

 

Adıge oblastına (yöresine) daha gerçekçi ve oturuşmuş bir yapı kazandırmak amacıyla, 10 Nisan 1936’da Rusya Merkez Yürütme Komitesi   Prezidyumu kararıyla, başkenti olmak üzere Maykop kenti, Cece (Giaginski) rayonu ve  Cece rayonuna bağlanan Maykop rayonunun Hanski köy Sovyeti arazisi Adıgey'e verildi. Tuapse ve Soçi rayonları içindeki Çerkes (Şapsığ)  kırsal yerleşim birimleri (кой)  Adıge Özerk Oblastı  dışında kalmıştı.  Adıge Özerk Bölgesi sınırları dışında bırakılmış olmaları üzerine (Şapsığ yerleşimleri, Adıge çoğunluğun bulunduğu  Kuban - Laba yöresine  uzaktı), Şapsığlar, 4 Eylül 1922’de Karadeniz kıyıları Şapsığları III. Kongresi’ni  topladılar  ve merkezi Tuapse kenti olan bir Şapsığ Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurdular.

 

3 Eylül 1922’de Anapa kenti yakınındaki Suvorovo- Çerkesskiy (-Hatramtuk-)  (5) köyü halkı bir toplantı yaptı ve  yeni kurulmuş olan Adıge (Çerkes) Özerk Oblastı topraklarına  göç etme kararı aldı. Karar Dağlı yürütme komitesi ile RKP (b) (Komünist parti)  bürosuna sunuldu.  Ancak merkez (üst yönetim) göç talebini olumlu karşılamadı, ama o köyde (-Hatramtuk'ta-) yaşayan Çerkesler Adıgey'deki Bjıhakoyaç’e köyüne geldiler. Çözüm gerektiren bunun  gibi tartışmalı sorunlar, Hahurate Şıhançerıye ve Adıge (Çerkes) Özerk Ülkesi (oblastı) RKP (b) (parti) bürosu tarafından çözülmüştür.

 

 

Adıgey’in ekonomik ve kültürel alanda yapılanması ve karşılaşılan sorunların çözülmeleri  gibi konularında  önder ve bilge bir  kişi  olan Hahurate Şıhançerıye'nin katkıları önemlidir. 1925 yılında ilk profesyonel Adıge okulu olan Adıge- Çerkes Öğretmen Teknik Okulu da,  Hahurate Şıhançerıye’nin çabaları sonucu  açılmıştı. Hahurate, ayrıca halka okuma yazma öğretme kampanyasını da açan  kişidir.    

 

Adıgey’in gelişiminde bir dönüm noktası da sanayileşme ve kolektivizasyon (-kolhoz ve sovhozların kurulması-) olmuştur. O sıralar birçok kişi sosyalizmin kısa yoldan kurulabileceğini, sıkıntıların kısa bir sürede aşılacağını sanıyor ve o inançla devrime destek veriyor ve zorluklara katlanıyordu. Sosyalizmin umut verici yanı ise, öncü toplumsal ve ekonomik hizmetleri üstlenmekte olmasıydı. Bu alanda bir ilk olarak, Yablonovski beldesinde (poselk) ilk büyük sanayi tesisi olarak bir Adıge konserve fabrikası kuruldu.

 

Hahurate Şıhançerıye’nin girişimiyle, Kuzey Kafkasya’daki ulusal oblastların ekonomik ve kültürel gelişimi konulu büyük bir program  Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin Kuzey Kafkasya Kray Komitesi tarafından kabul edilmişti. Program kapsamlıydı. Kolektivizasyon alanında da hızlı bir ilerleme sağlanmıştı. 1930 yılında köylü ailelerinin yüzde 93’ü kolhozlara üye olmuş durumdaydı. Aynı oran Sovyetler Birliği'nin kalanında  henüz yüzde 60’ı aşamamıştı.

Hahurate Şıhançerıye 1922 yılından başlayarak Sovyetler Birliği Komünist partisi toplantılarına ve  parti kongrelerine seçilmiş bir temsilci olarak katılmaktaydı, yaşadığı sürece birkaç kez Sovyetler Birliği Merkez Yürütme Komitesi  toplantılarına  katıldı, ayrıca Rusya SFSC Merkez Yürütme Komitesi üyeliğine seçildi, XVI. Sovyetler Birliği parti konferansına  katıldı, Sovyetler Birliği  Komünist partisinin XVI- XVII kongrelerine de delege olarak katılmıştı, partinin Kuzey Kafkasya ve Azak – Karadeniz Kray Komitelerinde ve Kray yürütme komitelerinde de  üyeydi. Hahurate, Krasnodar, Novorossiysk, Kuban Oblastı (Пшызэ шъолъыр) ve Kuzey Kafkasya işçi ve aydınları tarafından tanınan ve sevilen biriydi.

 

O denli yoğun bir çalışma ve yorulma, kuşkusuz insan sağlığını da  olumsuz  yönde etkileyecekti. Hahurate,1933 yılında ilk kalp krizini geçirdi. 1935 yılında, çok sıcak geçen  yaz mevsimi  boyunca durmadan yöreyi dolaşmak zorunda kaldı, bu  da sağlığını olumsuz yönde etkiledi, Eylül ayında ikinci bir kalp krizi daha geçirdi. Hekimler onun Moskova’da tedavi edilmesi gerektiğine karar verdiler. Moskova’ya götürüldü, ancak sağlığında bir düzelme olmadı. Adıgey’in kurucu önderi  Hahurate Şıhançerıye, 5 Ekim 1935’te Kremlin hastanesinde yaşama gözlerini yumdu. Tahsis edilen özel bir trenle ve  askeri eskort eşliğinde, Sovyetler Birliği Hükümeti temsilcileri ile çalışma arkadaşlarının da katılımıyla, cenazesi Krasnodar’a getirilerek Adıge Öğretmen Teknik Okulu  binasına kondu. Yol boyunca tren, Voronej ve Rostov na – Donu garlarında durmuş, kalabalıklar cenazeyi selâmlamış, onu tanıyanlar  trene alınmıştı. Krasnodar kentindeki fabrika ve sanayi tesislerinin, Kuban Oblastı ile Adıgey’deki kolhoz ve sovhozlardan gelmiş olan kişilerden oluşan mahşeri bir kalabalık eşliğinde Hahurate Şıhançerıye’nin naaşı toprağa verildi.

 

“Hahurate Şıhançerıye sadece Adıgey’de değil, Kuzey Kafkasya’da yaşayan Dağlı halkların da en önde gelen ve en devrimci olan bir bireyi idi” diye yazmışlardı A. A. Andreyev, A. İ. Mikoyan, S. M. Budennıy ve daha başkaları açılan taziye defterine.

 

Daha sonra Hahurate Şıhançerıye’nin adı emekçi dostlarının ricaları üzerine, devlet organlarınca alınan kararlarla rayon (ilçe), köy, tesis, tarım kuruluşları ve benzeri bir çok yere verilmişti.

 

HAHURATE ŞIHANÇERIYE’NİN ANITI SORUNU

 

1936 yılı Nisan ayında Sovyetler Birliği Komünist partisi  Adıgey Oblast Komitesi Bürosu ile Oblast yürütme komitesi prezidyumu tarafından alınan ortak bir kararla, Krasnodar kentinin Stalin  meydanında Hahurate Şıhançerıye’nin heykelini dikmek için izin istendi, izin verilmesi için  Sovyetler Birliği Komünist parti Merkez Komitesine, Sovyetler Birliği Hükümetine, Sovyetler Birliği Komünist partisinin Azak- Karadeniz Kray komitesine ve Kray yürütme komitesine   yazılar yazılmıştı. Yazılarda Hahurate Şıhançerıye’nin devlete ve yurttaşlara olan hizmetleri anlatılıyordu. Ancak 1937 yılında Adıgey’in parti ve devlet yöneticilerine karşı kapsamlı bir  temizlik harekâtı başlatıldı, bunun bir sonucu olarak  girişim sonuçsuz kaldı (6).

 

Sorun ikinci kez Sovyetler Birliği Komünist partisinin -1956 yılı- XX. Kongresi’nde ele alındı ve haksız yere suçlanmış ve cezalandırılmış olan kişilere saygınlıkları  geri verildi. 1958 yılı Nisan ayında Sovyetler Birliği Komünist partisi Adıge Oblast komitesi birinci sekreteri İ. Çundıko, Ş.Hahurate adına bir  heykel dikilmesi  için  Sovyetler Birliği Merkez Komitesi'ne bir yazı yazdı. Ancak yazı yanıtsız kaldı. Tek yapılan şey, 5 Kasım 1967’de Ş. Hahurate’nin bir büstünün, Afıpsıpe köyünde, onun adını taşıyan Pirinç İşleme Sovhozu’na  dikilmesi oldu. Daha sonra, Hahurate’nin adı Maykop ve Krasnodar’daki bazı caddelere verildi. 1987 yılında partinin Adıge Oblast Komitesi'nin hizmet gördüğü Krasnodar’daki binaya da onun adını taşıyan bir plâket çakıldı.

 

Biz, öylesine büyük  bir kişiliğe, anısını yaşatacak ve ona  yakışacak düzeyde  değer verilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Bu, bir  vefa borcudur. Adıge Özerk Oblastı’nın 85’nci kuruluş yılında -2007’de- Adıgey’in Emekli Savcılar Kurulu, Adıgey’in başkenti Maykop’ta Hahurate Şıhançerıye’nin heykelinin dikilmesi için başvuruda bulundu. Bunun için Adıge Parlamentosu- Khase tarafından alınmış olan bir karar  vardır, ancak karar hâlâ uygulanmış değil. Adıgey tarihinde özel bir yeri bulunan bir olay, Adıge Özerk Oblastı’nın kuruluşu, 2012 yılında 90’ıncı  yılını doldurmuş olacak. 2013 yılı da Hahurate Şıhançerıye’nin 130. doğum yılı. Bu nedenle Adıgey’in bu özel kişisinin heykelinin Maykop’ta  tren garı ile kent otogarı arasındaki meydana dikilmesi uygun olacaktır. Ayrıca Hahurate’nin seçkin yazılarının ve konuşmalarının yer aldığı bir  anı kitabı da yayınlanmalıdır. Maykop caddelerinden birine   bir Cumhuriyet adını vermek de yerinde olacaktır.

 

Dr. AÇUMIJ Kazbek, Adıge tarihçi.

 

Adıge maq, 10 Aralık 2011

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

Not: Yazı kısaltılarak alıntılanmıştır- Adıge maq. Tire içindeki açıklayıcı eklemeler ve yazı siyahlaştırmaları ise çevirmene aittir.-hcy

 Bilgi notları: 

(1)- Ölümünden iki yıl sonra, 1937’de, kendisini ve çalışma arkadaşlarını çekemeyen birileri tarafından Hahurate Şıhançerıy ve arkadaşları  milliyetçi ve Stalin  karşıtı olmakla suçlanmışlardı. 1937 temizliği sırasında çok sayıda kişi cezalandırılmıştı. Ancak 20 yıl sonra, 1956 yılında, partinin 20.Kongresinde alınan ilke kararı gereğince Stalin yönetimi kurbanları aklanmış, saygınlıkları iade edilmişti.- hcy.

(2)- 22 Ocak 1905’te,St.Petersburg’da  100 bin işçi İmparator’a/ Çar’a bir dilekçe vermek üzere Saray’a doğru sakin ve barışçı bir yürüyüş yapmış, açılan acımasız toplu tüfekli  ateş sonucu 1000’den çok kişi katledilmişti. Bu olay, Rusya tarihinde “Kanlı Pazar” adıyla  yer almıştır. – hcy.

(3)- Geçici Hükümet, Şubat 1917'de Çarlık rejimi devrildi ve Kerenski başkanlığında geçici bir hükümet kurulmuştu.- hcy.

(4)- 1 verst 1 km'den biraz fazladır.

(5)-  Suvorovo- Çerkesskiy (-Hatramtuk-) köyü için bkz. 'Natuhayların İzinde', Cherkessia.net.

(6)- 1937 temizliği çerçevesinde milliyetçi ve düzen karşıtı olmakla suçlananlar arasında ölü Hahurate Şıhançerıye de vardı ve hain olarak ilan edilmişti, o dönem suçlananların birçoğu  düzmece yargılamalar sonucu idam edilmişlerdi. Sözgelişi, Adıgey’in Şevgen (Hakurınehabl) ilçesinden çok sayıda genç aydın ‘Türk casusu olmak ve Adıgey’i Türkiye’ye ilhak etmeye kalkışmak’ gibi trajikomik suçlama ve kararla  enselerinden vurularak kurşuna dizilmişti. O sıralar Karadeniz kıyısına uzak bir iç yöre olan Adıgey’in toplam Adıge nüfusu 55 bin, kıyıya olan  uzaklığı da 150 km idi.- hcy.

27 Ocak 2012

 
  Bugün 5 ziyaretçi (10 klik) kişi burdaydı!  
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol